Seksuele voorlichting in het Siberische Krasnojarsk volgens Nederlands model

door Ivo Pertijs

Het is zeer moeilijk om seksuele voorlichting naar westers model in Rusland te introduceren. Ondanks de aanwezigheid van goed westers materiaal hanteren scholen in Moskou en andere steden veelal verouderde methoden met conservatieve opvattingen.

Deze besteden geen of onvoldoende aandacht daar waar het gaat om de bestrijding van seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) en andere negatieve verschijnselen behorende bij jongeren en seks. Gelukkig zijn er ook andere projecten op dit terrein, die niet door de overheid en scholen zijn genegeerd. Begin jaren negentig namen het farmaceutische bedrijf Organon en het Bureau Onderwijs Samenwerking Rusland CROSS onafhankelijk van elkaar initiatieven om seksuele voorlichting in Rusland te verbeteren.

In oktober 1993 vond in de Hongaarse stad Szeged onder verantwoordelijkheid van de World Health Organization een conferentie plaats met betrekking tot reproductieve gezondheid in Oost-Europa. Eén van de deelnemers was een farmaceutisch bedrijf uit Oss. In 1990 zette het bedrijf in Moskou en Kiev twee Organon informatiecentra op, die voorlichting verstrekten over menselijke reproductie.

Met name artsen en gynaecologen kregen informatie over anticonceptie en family planning. Door het gebrek aan kennis bij vrouwen en medisch personeel ontstond er een situatie waarin excessief gebruik werd gemaakt van abortus als anticonceptie middel bij uitstek. Bij de mogelijke negatieve gevolgen stond men nauwelijks stil. Seksuele voorlichting op scholen ontbrak. De Russen waren zich niet bewust van de noodzaak van anticonceptiva.

Oegstgeest
In 1992 benaderde Bureau CROSS het Rijnlands Lyceum in Oegstgeest om materiaal te ontwikkelen op het gebied van seksuele voorlichting. Het Rijnlands Lyceum zat op dat moment met de experimentele school UNIVERS uit Krasnojarsk in een samenwerkingsprogramma.

Naast de activiteiten op het gebied van Engels als tweede taal en ecologie hield de oud-conrector van het Rijnlands Lyceum, de biologe Hanneke Hermans-Servaas, zich intensief bezig met seksuele voorlichting op UNIVERS. In beginsel werd uitgegaan van het bestaande Nederlandse materiaal en was de voorlichting vooral gericht op het voorkomen van ongewenste tienerzwangerschappen.

'Uit de verschillende bezoeken aan Krasnojarsk bleek dat er nog geen materiaal op het gebied van seksuele voorlichting aanwezig was. Ik voerde zeer veel gesprekken met leerlingen en docenten. Bij elk bezoek nam ik materiaal mee dat ik had laten vertalen. Tevens leverde ik modellen van de menselijk voortplantingsorganen af, die voor de school veelal te duur waren om aan te schaffen.', aldus Hermans-Servaas.

Uit bevindingen van Organon en andere organisaties bleek dat de situatie in Rusland wat betreft de seksuele gezondheid verslechterde. Voor het project van CROSS/Het Rijnlands Lyceum betekende dit dat er aanpassingen van het curriculum nodig waren wilde het project ook op de lange termijn effectief zijn. Soa-voorlichting en aids kregen in het programma extra aandacht. Plaatselijke gezondheidsmedewerkers werden bij het project betrokken. Het project, gesteund door de Nederlandse en Russische overheid, begon volgens Hermans te lopen en het eenmaal rollende balletje bleek niet meer te stoppen.

Snoepjes
Hermans was op de hoogte van de tegenwerking van communisten en conservatieven. Het project van CROSS leunde niet volledig op het Russisch Ministerie van Onderwijs. Organon, de Lionsclub Oegstgeest/Warmond, het Medisch Centrum van Krasnojarsk en niet te vergeten het enthousiasme van schoolleiders en docenten hadden een groot aandeel in de totstandkoming en uitwerking van het project. Kleine demonstraties van tegenstanders van seksuele voorlichting beletten Hermans niet om het project voort te zetten.

'De goede organisatie leverde een aantal voordelen op. Op de eerste plaats hielp Organon ons met het gratis verstrekken van de pil. Zij verzorgde tevens de toelichting behorende bij het gebruik van de pil. Ook namen we eens een arts uit Oegstgeest mee, die uitlegde hoe het verstrekken en gebruik van de pil in Nederland gaat.

Een tweede voordeel was dat we door de organisatie een zeer breed publiek wisten te bereiken. Waarschijnlijk daarom negeerden de meeste inwoners van Krasnojarsk de spandoeken en folders van de tegenstanders van ons project.', aldus Hermans.

Het was vooral de jonge biologiedocente Ljoedmila Majorova die op UNIVERS het programma verzorgde. In tegenstelling tot Nederland vond seksuele voorlichting in Krasnojarsk in het begin in twee groepen plaats, van jongens en van meisjes. Daarnaast werd de nadruk gelegd op de psychosociale component en de sociale condities voor de ontwikkeling van mannelijke of vrouwelijke individualiteit.

Tegenwoordig vinden volgens Majorova verschillende discussies in de klas plaats. Jongens en meisjes zijn niet meer gescheiden. 'Het belangrijkste deel van de voorlichting vindt in gemengde groepen plaats. De gesprekken gaan voornamelijk over contraceptie, gedrag dat jongens en meisjes vertonen als ze samenzijn en over de fysiologie van de verschillende geslachten. Daarbij maken we gebruik van een mannelijke en een vrouwelijke voorlichter. Specifieke vragen worden in gescheiden groepen besproken.', aldus Majorova.

De openheid van Nederlandse jongeren en docenten ten opzichte van seks verbaasde menig Rus. Om het taboe te doorbreken maakte Hermans gebruik van dozen voorlichtingsmateriaal waarin onder andere een condoom, een spiraaltje, de pil maar ook van snoepjes waar of safe of sex op stond. Op deze wijze spraken leerlingen onderling wellicht makkelijker over het onderwerp. Het is een methode die ook in Nederland gehanteerd wordt. De leerlingen reageerden erg positief en waren tevreden over de uitvoering van het programma.

Toekomst
Zoals uit eerdere artikelen in dit blad bleek is de situatie op het gebied van soa's, tienerzwangerschappen en abortussen in Rusland op dit moment niet best. Een deel van de eerder genoemde initiatiefnemers is niet meer betrokken bij de lopende projecten. Organon heeft haar activiteiten, mede door het vertrek van één van de specialisten uit Moskou, moeten beperken. Vooral de economische crises en de negatieve attitude van de Russische bevolking jegens anticonceptiva speelden het farmaceutisch bedrijf parten.

In de regio Krasnojarsk namen ten minste elf scholen deel aan het programma rond seksuele voorlichting. Voorts is getracht een soortgelijk project te starten in Sint Petersburg. Het project van CROSS heeft altijd steun genoten van het Russische Ministerie van Onderwijs en heeft waarschijnlijk daardoor een goede start gemaakt. Overigens ondersteunt het ministerie het project in Krasnojarsk op dit moment ook niet meer.

Desondanks gaan de lessen gewoon door. 'Onder de titel 'Gender, Seks en Mens' geven we nu seksuele voorlichting en maken daarbij tevens gebruik van een docente, een psycholoog en een arts die de verschillende aspecten behandelen. In januari 2000 zetten we deze lijn gewoon door.', aldus Majorova.

Hermans kijkt tevreden terug op het project in Krasnojarsk. 'We hebben onze doelen kunnen bereiken. Seks en de gevolgen van seks zijn nu, mede door ons, bespreekbaar op een aantal scholen in Krasnojarsk. Ook drong het besef van het nut van het gebruik anticonceptiva bij leerlingen, docenten en medisch personeel door.'

Het project van CROSS heeft het dus voorlopig gered. Misschien dat binnen enkele jaren dit soort initiatieven de plaats innemen van de verouderde Russische voorlichtingsprogramma's.