Luna Papa: humor en tragiek in het onherbergzame Centraal-Azië

door Thijs Peters

Het Internationaal Filmfestival Rotterdam staat dit jaar in het teken van de Japanse film maar zoals elk jaar bevat het programma enkele films van Russische en Centraal-Aziatische makelij. Een van die films is Luna Papa, de nieuwste film van de in Tadzjikistan geboren regisseur, Bachtiar Choedojnazarov. Choedojnazarov is al enkele jaren een gevierd regisseur. Met zijn films Bratan uit 1991 en Kosh Ba Kosh uit 1993 won hij al prijzen op filmfestivals in onder andere Nantes, Turijn en Venetië.

In een klein dorpje in Oezbekistan woont het meisje Mamlakat samen met haar vader en geesteszieke broer. Mamlakat wil niets liever dan actrice worden. Zelf speelt ze al in de lokale toneelgroep Oerazjan (oogst). Op de dag waarop de film begint, zal 's avonds een per vliegtuig reizend toneelgenootschap het dorpje aandoen.

Mamalakat wacht met smart op hun komst. Juist die dag is ze met haar broer en vader op weg om konijnen te verkopen. Onderweg worden ze opgehouden door soldaten die rijdend op een oude tank de omgeving onveilig maken en krijgen ze bovendien autopech.

Ze komt tot haar grote teleurstelling te laat voor het optreden. Een man die beweert acteur te zijn en een bekende van Tom Cruise - in werkelijkheid is hij de piloot van het vliegtuig - bedrijft in de donkere nacht de liefde met haar.

De volgende morgen is het gezelschap verdwenen. Later blijkt dat Mamlakat zwanger is geraakt, geen sinecure in een klein Oezbeeks dorpje waar zoiets een sociaal isolement betekent en een ware terreurcampagne van de dorpelingen. Haar vader is wanhopig over de schande voor zijn familie. Eerst verloor zijn zoon Nasreddin zijn verstand tijdens de oorlog in Afghanistan, nu moet hij de schande van een ongetrouwde zwangere dochter verdragen.

Er is maar één oplossing: het vinden van de acteur die Mamlakat kan trouwen. Gewapend met een lijst van namen van de acteurs, gekregen van de theatereigenaar, gaan de drie in een pick-up truck op zoek naar de aanstaande vader.

De tocht, die hen onder meer naar Samarkant en Tasjkent voert, levert veel amusement op voor de toeschouwer, maar geen resultaat. Mamlakat ziet nog slechts één uitweg: een abortus. Tweemaal doet zij een poging, eerst in een kliniekje daarna bij een sjamaan. Beide keren komt er iets of iemand tussen. Zoals Alik, een oplichter en een gokker, maar voor haar een droomprins. Niets lijkt een gelukkige afloop in de weg te staan, tot het noodlot toeslaat.

De film is een komedie, ondanks al het leed dat zich gedurende de film blijft opstapelen. Maar wel een komedie met een ontroerende ondertoon. Het meisje Mamlakat, gespeeld door de jonge Tataarse actrice Tsjoeplan Chamatova, wekt sympathie en medeleven dwars door alle absurdistische grappen heen. Want absurdisme is de belangrijkste vorm van humor in de film.

De regisseur, Bakthair Choedojnazarov, noemt zijn film zelf fantastisch realisme. Veel gebeurtenissen in Centraal-Azië grenzen volgens hem nu eenmaal aan het onmogelijke. Eén van de meest verbazingwekkende gebeurtenissen heeft de regisseur zelf in een dorpje vernomen. Een op hol geslagen koe wordt boven de Kaspische Zee uit een vliegtuig gegooid met fatale gevolgen voor een groepje vissers. Een leuk ingrediënt om in een film te verwerken.

De enige keer dat de film niet vermakelijk is, is tijdens de zoektocht van vader Safar met zoon en dochter naar de schuldige. De grappen volgen elkaar te snel op en worden wat melig. Gelukkig komt de tocht ten einde en keert de film terug naar het dorpje Far-Chor.

Het dorpje is speciaal voor de film gebouwd. Geld was geen probleem, aangezien behalve de Russische distributeur NTV-profit ook verschillende West-Europese producenten aan de totstandkoming hebben meegewerkt. Maar het mooiste decor is toch wel het Centraal-Aziatische landschap zelf.

De cast is ook goed gekozen, al heeft Chamatova in de rol van Mamlakat geen Aziatisch voorkomen. De acteurs komen uit GOS-staten. Nasreddin, Mamlakats broer, wordt zelfs gespeeld door de uit Hamburg afkomstige Moritz Bleibtreu, wat misschien verklaart waarom hij deze belangrijke, maar tekstarme rol in de Russisch gesproken film heeft gekregen. Het meest opmerkelijke personage in de film is het ongeboren kind. Het verhaal wordt door hem verteld.

Regisseur Choedojnazarov zegt dat zijn film over liefde gaat. De liefde en zorg van de vader en het meisje voor hun zoon en broer Nasreddin, de liefde tussen Mamlakat en Alik en ondanks de schande, de liefde van vader Safar voor zijn dochter. Het verhaal is volgens hem het verhaal van alle in de steek gelaten moeders, waar ook ter wereld.

Het onderwerp is inderdaad universeel en Luna Papa is geen film over de samenleving in de Centraal-Aziatische republieken, maar is er ook moeilijk los van te zien. Op de achtergrond spelen de conflicten tussen traditie en de moderne tijd die zo kenmerkend zijn voor deze regio. In het lemen huis staat een televisie en Mamlakat kent Tom Cruise. Mamlakat doet een poging een abortus te krijgen zowel in een 'moderne' sovjetkliniek als bij een traditionele sjamaan. De wettenloosheid wordt belichaamd door de rondzwervende soldaten.

De film Luna Papa draait op het filmfestival in Rotterdam dat loopt van 26 januari tot 6 februari, verspreid over verschillende locaties in de stad. Een aantal films wordt begin februari ook nog vertoond in Maastricht (3 tot en met 5 februari) en Groningen (4 tot en met 6 februari). Het programma is te vinden op internetpagina www.iffrotterdam.nl. Luna Papa is Russisch gesproken en ondertiteld in het Nederlands en het Frans.