Koude Oorlog komt niet meer terug

De buitenlandse politiek van Rusland onder Poetin

door René Does

De verstandhouding tussen Rusland en het Westen is thans lang niet meer zo goed als onder Gorbatsjov en in de beginjaren van oud-president Jeltsin. Hetzelfde geldt voor het imago van Rusland in het Westen en het beeld van het Westen in Rusland. Vaak wordt zelfs de vraag gesteld of de oude tijden van de Koude Oorlog zullen wederkeren onder Vladimir Poetin.

Sinds enkele jaren is er in de relatie tussen Rusland en het Westen sprake van toenemende wederzijdse teleurstelling en verwijten. Het westerse beeld van Rusland werd sterk aangetast door zaken als corruptie, de grensoverschrijdende activiteiten van de Russische maffia, de snel groeiende invloed van militairen in de Russische politiek en de nieuwe oorlog tegen Tsjetsjenië.

Hoewel het Westen begrip opbracht voor de door Moskou gepresenteerde noodzaak van het ingrijpen in Tsjetsjenië, verloopt de strijd vanuit Russische kant veel grover en gewelddadiger dan vooraf voor mogelijk werd gehouden.

Aan de andere kant zijn de Russen teleurgesteld in het Westen. Het economische hervormingsbeleid, dat onder streng toezicht staat van het IMF, heeft het land vooralsnog geen voorspoed opgeleverd. Het kreeg in de ogen van de Russen door de roebelcrisis van augustus 1998 een zeer zware klap toegebracht. Voorts moet de Russische verontwaardiging en verontrusting over de oostwaartse uitbreiding van de NAVO en over de recente oorlog van de westerse alliantie tegen Servië niet onderschat worden.

In de persoonlijke contacten met westerse leiders is Poetin een heel andere man dan zijn voorganger. Terwijl de extraverte Jeltsin president Clinton meteen 'mijn vriend Bill' noemde, zal Poetin een afstandelijke en zakelijke relatie aanhouden. Het weekblad Itogi schreef over de Amerikaanse houding ten opzichte van Poetin: 'Poetin is een slechtere keuze dan de Amerikanen zouden hebben gewild, maar toch stukken beter dan had kunnen zijn.'

De eerste woorden van Poetin over het buitenlandse beleid zijn ook allesbehalve verontrustend. 'Ons doel is een vrede die aan de belangen van de gehele internationale gemeenschap recht doet.' Over de relatie met Europa zegt Poetin: 'Rusland is een betrouwbare, constructieve en voorspelbare partner in de opbouw van een Groot Europa. Onze politiek zal eerlijk, open en transparant blijven' De buitenlandse politiek van Rusland wordt gebaseerd op de principes van 'systematisch en consequent optreden'.

Kernwapens
Natuurlijk blijft Rusland een eigen lijn volgen in de buitenlandse politiek, die recht moet doen aan de nationale belangen en mogelijkheden. In het buitenlandse beleid van het regime-Poetin zijn enkele hoofdlijnen te ontwaren:

Begrip
Bovenstaande contouren van het Russische buitenlandse beleid vormen een wat vreemde mix van realisme en wensdenken - realisme over de tanende machtspositie van Rusland in de wereld en wensdenken met betrekking tot de invloed die het land toch nog buiten de landsgrenzen kan uitoefenen. De gemaakte keuzes zijn keuzes uit noodzaak, bedoeld om te redden wat er nog te redden valt nu Rusland economisch en militair in een crisis verkeert en zijn oude status van supermacht heeft verloren.

In het Westen moet men begrip kunnen opbrengen voor de hedendaagse benarde positie van Rusland in de internationale politiek. Deze valt kortweg te omschrijven als twee complexen: een omsingelingscomplex en een minderwaardigheidscomplex.

De voormalige bondgenoten uit het Warschaupact en de drie Baltische republieken drijven weg richting NAVO. Zelfs GOS-lidstaten beginnen met de NAVO te flirten, zoals Oekraïne, Moldova, Georgië en Azerbeidzjan. In het oosten is er de dreiging van een economisch en demografisch expanderend China. De oude sovjetdoctrine dat Rusland gelijktijdig weerstand moet kunnen bieden aan alle mogelijke externe bedreigingen valt vandaag de dag economisch en militair absoluut niet meer te handhaven.

In Rusland zijn de analytici en wetenschappers op het gebied van de internationale betrekkingen behoorlijk pessimistisch (of realistisch?) over de machtspositie van Rusland in de wereld. Zo ziet de directeur van het Amerika- en Canada-Instituut van de Russische Academie van Wetenschappen, Sergej Rogov, een 'kolossale asymmetrie' in de hedendaagse Amerikaans-Russische betrekkingen.

Typerend zijn ook de woorden van Andrej Kokosjin, oud-voorzitter van het Staatscomité voor de Militaire Industrie en thans hoogleraar internationale betrekkingen aan de Moskouse Staatsuniversiteit: 'Zonder machtige sprong vooruit in de Russische economie zal het in de nabije toekomst zelfs niet meer mogelijk zijn onze nucleaire status te behouden.'

Verder wijzen zij op het gevaar van de 'fetisjering' van de atoombewapening. Wat kunnen atoomwapens uitrichten tegen gesignaleerde bedreigingen voor de nationale veiligheid als etnische conflicten, terrorisme en georganiseerde criminaliteit?

Wat betreft zijn buitenlandse politiek bevindt Rusland zich in een pijnlijk omschakelingsproces van supermacht naar regionale grootmacht, waarbij de verdediging van die nieuwe status ook nog een flinke kluif is. De Koude Oorlog komt in ieder geval niet meer terug: Rusland is economisch en militair niet meer in staat de rol van supermacht te spelen. En voor het Westen ontstaan er belangrijker veiligheidsvraagstukken dan de relatie met Rusland.

Omhoog
Terug naar archief