Exit Chodorkovski

Jan Limbeek

Op 25 oktober werd Michaïl Chodorkovski (40) gearresteerd op basis van zeven aanklachten, waaronder fraude, belastingontduiking en verduistering. De officiële aanklachten tegen Chodorkovski zijn buitengewoon ongeloofwaardig. Het gros van de zakenlieden had vieze handen in de jaren negentig. De aanklachten tegen Chodorkovski zijn een juridisch voorwendsel om zijn politieke ambities en invloed te breken.

Zijn de protesten van Russische kranten en westerse media en politici tegen het aanpakken van Chodorkovski, hoe ondemocratisch dat ook mag overkomen, terecht? Zeker niet! Een machtig en recalcitrant zakenman als Chodorkovski zijn politieke gang laten gaan, is zeer gevaarlijk. Als hem dat zou worden toegestaan, zou de rest van de oligarchen volgen. En binnen de kortste keren zou Rusland weer zitten in de chaos van de tweede helft van de jaren negentig.

In december 1995 bemachtigde Chodorkovski voor een luttele 200 miljoen dollar de oliemaatschappij Joekos. Het waren de hoogtijdagen van het ‘leningen-voor-aandelen-programma’, toen de overheid de waardevolste delen van de Russische economie van de hand deed voor weggeefprijzen. Ruslands rijkste zakenmensen kregen toen de kans - in ruil voor politieke steun aan president Jeltsin - onnoemelijk rijk te worden.

Ze investeerden ook in de media en vochten daar op de grofste manier hun onderlinge vetes uit. Ze kochten politieke invloed in het Kremlin en probeerden het beleid te bepalen. Ze kochten parlementaire stemmen en blokkeerden hervormingen, met name op het gebied van belastingen. Hun gemanipuleer en moddergooierij tastte het imago van Rusland sterk aan.

Pas toen Poetin in het voorjaar van 2000 president werd, nam de staat het initiatief weer over. Poetin beloofde de zakenmensen - met recht oligarchen genoemd - de privatiseringen ongemoeid te laten als zij zich voortaan aan de wet zouden houden, belasting zouden betalen en vooral buiten de politiek zouden blijven. De ergste ruziemakers, Vladimir Goesinski en Boris Berezovski, wilden zich niet schikken en werden door Poetin aangepakt. Ze verblijven nog steeds in zelf verkozen ballingschap in het buitenland.

Chodorkovski liet in toenemende mate zien de afspraak van Poetin met de oligarchen aan zijn laars te lappen. Hij bekritiseerde steeds luider Ruslands economische en buitenlandse beleid en doorkruiste de oliestrategie van de overheid. Hij steunde oppositiepartijen, kocht een oppositiekrant en blokkeerde in het tweede kwartaal van 2003 met gekochte stemmen van parlementsleden de belastingwetgeving met betrekking tot de olie-industrie.

In april 2003 kondigden de grootaandeelhouders van Joekos en Sibneft - Ruslands tweede en vijfde oliemaatschappij in omvang - aan nog dit jaar te gaan fuseren tot JoekosSibneft (YUS). Met een dagelijkse productie van 2,3 miljoen vaten en ‘s werelds grootste bewezen oliereserves (18,4 miljard vaten) zou YUS de grootste oliemaatschappij in Rusland zijn en de op drie na grootste ter wereld. Chodorkovski dacht daarmee onaantastbaar te kunnen worden. Voordat het zover was, had Poetin al ingegrepen.

De arrestatie van Chodorkovski kwam niet uit de lucht vallen. In juli kondigde het Openbaar Ministerie aan Joekos en zijn topmensen te gaan onderzoeken. Eén van de eigenaren, Platon Medvedev, werd gearresteerd.

In feite was dit onderzoek een niet mis te verstane waarschuwing aan Chodorkovski: terug in het gareel of anders…! Hij negeerde deze waarschuwing echter en ging de confrontatie aan. Ieder weldenkend mens kon weten dat hij deze confrontatie wel moest verliezen.

Op 25 oktober was het zover en werd Ruslands rijkste en machtigste zakenman in het cachot gegooid. Na ruim een week in de beruchte gevangenis Matrosskaja Tisjina koos Chodorkovski eieren voor zijn geld. Hij trad terug als topman van Joekos. In de raad van bestuur van de fusiegigant YUS is geen plaats voor hem.

Even bestond er de vrees dat de affaire-Chodorkovski de economie zou schaden. Begin november begon de beurs weer te stijgen, hetgeen niet vreemd is gezien het potentieel van de aandelen en de groei van de Russische economie. Dit jaar wordt weer zes procent economische groei verwacht.

Het lijkt erop dat het bedrijf Joekos, nu het een andere leiding heeft, verder ongemoeid wordt gelaten. De kwalijke gevolgen van een gedeeltelijk terugdraaien van de privatiseringen zijn zo groot, dat het onbestaanbaar is dat Poetin dit zelfs maar overweegt.

Poetin heeft zijn macht getoond, de economische en politieke stabiliteit gegarandeerd en daarmee de basis gelegd voor voortgaande economische groei. De enige verliezers zijn Chodorkovski en een paar zakenvrienden van hem.