In de rij voor Russisch fastfood

Charles Hoedt en Jerke Verschoor

De Big Mac krijgt steeds meer concurrentie van Russisch fastfood. Met pannenkoeken en gepofte aardappelen proberen bedrijven in te spelen op het nationale gevoel van de Russen. Laatste aanwinst binnen de keten van de snelle voeding is de Blin!Donalt's: een restaurant voor het hele gezin, waar vader ook een biertje mag drinken.

De felle roodgele aankleding van het restaurant kan geen toeval zijn. Net als de naam. De Blin!Donalt's (blin betekent pannenkoek in het Russisch) doet in alles denken aan die andere fastfoodketen, de McDonald's.

Irina Kopilets (33), directeur van dit nieuwe Russische fastfoodconcern, geeft het onomwonden toe. Het tweede deel van de naam Blin!Donalt's is speciaal gekozen omdat, zo zegt ze, 'het nu eenmaal onmiddellijk doet denken aan fastfood. Het geeft de mensen gelijk al een goed gevoel.'

Volgens Kopilets zijn de Amerikanen met hun Big Mac en milkshakes geen concurrent. 'Wij richten ons vooral op de spalnyje rajoni.' In deze zogeheten slaapwijken woont de armere middenklasse. In de wijken is voor hen maar bitter weinig betaalbaar vermaak te vinden. Blin!Donalts wil deze groep, waaronder veel jonge gezinnen, een uitkomst bieden. 'Wij zijn daar waar de mensen het nodig hebben,' legt Kopilets uit. 'Voor minder dan één euro kan bij ons een compleet menu worden gekocht.'

Records
Fastfood neemt een grote vlucht in Rusland. Steeds meer mensen gaan buiten de deur eten en kiezen voor een snelle hap. In het centrum van Moskou en Sint Petersburg kom je ze overal tegen. De kiosken die Russische pannenkoeken, gepofte aardappelen en vette broodjes knakworst verkopen.

Het begon allemaal met de Amerikaanse hamburgers en pizza's. De eerste McDonald's werd in 1990 in Moskou geopend en brak meteen alle records. De rijen waren zo lang dat wie binnen een hamburger had gekocht deze buiten meteen met winst kon doorverkopen. Het is overigens nog steeds de drukst bezochte Mac ter wereld. Inmiddels zijn er 93, verspreid over hel Rusland.

Het Russische fastfood begon zich vanaf 1996 te ontwikkelen. Er zijn nu een twintigtal verschillende ketens met honderden verkooppunten. De bekendste zijn de Krosjka-Kartosjka (Kruimelaardappel), de Roesskije Blini (Russische pannenkoeken) en sinds kort de Blin!Donalt's.

De eerste Blin!Donalt's werd geopend in oktober 2002 door gouverneur Vladimir Jakovlev van Sint Petersburg en de president van Chili. 'Deze was toevallig op bezoek in de stad en de gouverneur nam hem toen mee naar het openingsfeest. Hij was erg positief en wilde er zelfs een in zijn eigen land openen,' vertelt Anastasia Bolsjakova, de lokale directeur van de allereerste Blin!Donalt's. 'In 2005 moeten er in Petersburg dertig geopend zijn.'

Net als alle andere restaurants van de Blin!Donalt's ligt het hare ver uit het centrum, in een wijk waar het lijkt alsof er sinds de jaren '80 niks is veranderd. Gebrekkige wegen met grote gaten, die samen met de rammelende trams het verkeer ophouden.

In deze regio, in het noorden van Sint Petersburg valt Bolsjakova's blinkende Blin!-restaurant meteen op. Het is gevestigd op de begane grond van een grauwe flat. Een kleine kermismolen staat bij de ingang en aan de muren hangen sovjetschilderijen. Landelijke taferelen tonen het binnenhalen van de oogst en het melken van de koeien. Achter de kassa's hangen naast de lichtbakken waarop de menu's staan slogans als 'Elk kind van de Russische Federatie heeft recht op ijs'.

Eten bij de Blin!Donalt's is twee tot drie keer goedkoper dan bij de Amerikaanse tegenhanger. Borsjtsj, de Oekraïense bietensoep, kost bijvoorbeeld slechts 25 eurocent, kip met friet kun je krijgen voor 90 eurocent. 'Wij bieden de mensen een volledig menu voor een lage prijs', vertelt directeur Bolsjakova. 'De kinderen kunnen bij ons spelen en de vaders kunnen hier een biertje pakken.' Overigens is dat in het andere familierestaurant, de McDonald's, ten strengste verboden. Iemand die bier mee naar binnenneemt, wordt er zonder pardon uitgezet.

De Blin!Donalt's heeft verschillende menu's, vier in totaal. Het studentenmenu (0,80 euro) bestaat uit macaroni met kip Kiev, het zakenmenu (1,36 euro) heeft soep vooraf en friet met knoflookkip. Met een 'Uw ontbijt' (0,80 euro) kun je de dag goed beginnen: een pannenkoek met jam en een portie pelmeni, de Russische ravioli. Een kindermenu (60 eurocent) - alleen zoet: ijs, limonade en twee donuts - mag natuurlijk niet ontbreken.

Echt lekker is natuurlijk anders. De Kip Kiev is gehuld in een dikke laag gefrituurd paneermeel. De kvas, een Russische drank op basis van brood, smaakt waterig. Door de Russisch kipnuggets is haast niet heen te komen; als stuiterballen zijn ze zeer geschikt. De aardappelkroketten zien er uit als te lang gebakken mini-frikadelletjes, maar smaken verrassend goed. Natuurlijk mag je voor de prijs niet klagen. Dat vinden de bezoekers blijkbaar ook; er staan steevast rijen voor de kassa.

Het personeel wordt intern opgeleid door de Blin!Donalt's. Een vast programma is er niet, als iemand snel leert, duurt de opleiding korter. 'Maar ik ben elke dag hier aanwezig, de meeste werknemers zijn studenten en die kan je toch niet alleen laten', aldus Bolsjakova, die psychologe is. Zij woont in de buurt van het restaurant, waar ze ook op zaterdag en zondag aanwezig moet zijn. 'Dat wist ik toen ik deze baan nam.'

Schandaal
Volgens de Russen was de McDonald's overigens niet de eerste fastfoodketen in hun land. Tijdens de Sovjet-Unie aten de Russen zich vol met pisjki, gefrituurde ronde broodjes met een gat in het midden, te vergelijken met de Amerikaanse donuts. Dagelijks strooiden duizenden vrouwen suikerpoeder op deze sovjetlekkernij. Inmiddels is ook deze vorm van fastfood bezig terug te komen.

Een van de eerste echte Russische fastfoodketens na de perestrojka was de 'Roesskoje Bistro'. De burgemeester van Moskou, Joeri Loezjkov, gaf in 1995 opdracht om in de hoofdstad meer eetgelegenheden te openen. De stad kende een enorm gebrek aan goedkope restaurants en kon de groeiende stroom toeristen weinig variatie bieden.

Om de Russische Bistro te helpen gaf Moskou in de zomer van 1996 1,5 miljoen dollar om keukenapparatuur te kopen. Dat geld verdween naar een Amerikaanse rekening en het gekochte materiaal bleek tweedehands te zijn ter waarde van slechts 200.000 dollar. De directeur van het moederbedrijf was toevallig de zoon van een afgevaardigde uit de Moskouse gemeenteraad.

Het schandaal hield de opkomst van de 'ketens van snelle voeding', zoals ze in het Russisch worden aangeduid, niet tegen. De meeste fastfoodbedrijven kenden in 2002 een groei van 200 procent. Per dag draaien fastfoodkiosken in Moskou een omzet van 3000 dollar. Experts schatten dat de Russen in 2005 jaarlijks 1,3 miljard euro aan een snelle hap zullen besteden.

De Russische Bistro bestaat overigens nog steeds. De gemeente Moskou heeft alle aandelen opgekocht en de keten is zich aan het uitbreiden. Bistro, hotdogtentjes, pannenkoekenhuisjes en de aardappelkiosken staan in de hoofdstad gebroederlijk naast elkaar.

Gepofte aardappelen zijn de specialiteit van de keten Krosjka-Kartosjka die in augustus 1998 een eerste verkooppunt opende. Kartosjka verkoopt dampende, flink uit de kluiten gewassen aardappels. Ze kunnen worden gegeten met tal van warme en koude salades, of gewoon met een flinke klont boter erop.

Dagelijks worden er 35.000 van deze kartosjki verkocht, van Sotsji aan de Zwarte Zee tot Jekaterinboerg in de Oeral. Het succes is volgens directeur Vitali Konovalov te danken aan 'de Russische keuken, bekend bij elke inwoner van dit land'.

Pannenkoeken
In Petersburg heeft Krosjka-Kartosjka pas één kiosk. De specialiteit van de noordelijke hoofdstad zijn de blini's, de Russische pannenkoeken. Op het Hooiplein in het centrum van de stad staan zeven kleine hokjes van drie verschillende bedrijven bij elkaar. In één van deze kraampjes, de Blinok, bakken Sasja (17) en Alja (19) grote dunne pannenkoeken en vouwen deze gevuld met jam, kaas, ham, champignons, kool of kaviaar, op.

Voor een dag werk, dertien uur in een warm hokje van twee bij twee meter, krijgen ze elf euro. De pannenkoeken kosten gemiddeld 75 eurocent per stuk en zijn ook weer een echt Russisch gerecht, bezweren Alja en Sasja. De populairste onder de blini's is die met ham en kaas. Gewild is ook de blin 'E-mail', gevuld met warme champignons.

Net als bij de Blin!Donalt's worden Alja en Sasja intern opgeleid, meestal door een al meer ervaren medewerker. Eerst een tijdje oefenen achter de kassa en dan een paar dagen later zelf bakken. Alja smeert behendig het beslag uit over een grote ronde bakplaat. Nadat er met een lepel wat geraspte kaas en blokjes ham zijn opgelegd, wordt de pannenkoek goed met boter in gewreven, opgevouwen tot een klein pakketje en in een papieren zakje meegegeven. Het is geen zwaar werk, vinden de twee. Van hun lunchgeld, twee euro, mogen ze pannenkoeken eten. Eentje is wel genoeg voor Alja: 'En dan het liefst met ananas en banaan. Die zijn hartstikke machtig.'

In de Blin!Donalt's zijn er vanzelfsprekend ook pannenkoeken te koop. Deze smaken echter lang niet zo best als die van Sasja en Alja. Maar zo ver uit het centrum heb je weinig keus. Het Blin!-personeel verdient 33 roebel per uur, iets minder dan één euro. 'Maar,' zo vertelt een jonge medewerkster resoluut, 'dat is nog altijd meer dan bij de McDonald's.'