Orde in de verkeerschaos

Hellen Kooijman

Autorijden in de miljoenenstad Moskou is een helse opgave. De regels worden er met de voeten getreden. Vanwege verouderd materieel, inadequate wetten en wijdverbreide corruptie kan de verkeerspolitie er weinig tegen doen. Een internationaal project moet hier verandering in brengen.

Moskou is een verkeersjungle. Auto's staan dubbel geparkeerd, dwars over de stoep, op zebrapaden en vluchtheuvels. Automobilisten rijden over de rijstrookmarkeringen in plaats van ertussen, als het even kan zonder gordel, en lijken wel kleurenblind. Oude Lada's worden de weg afgedrukt door de glimmende nieuwe bolides van nieuwe Russische rijken. Maffiosi plakken regelmatig een zwaailicht op hun dak om vrijelijk door de woelige verkeersmassa te kunnen rauzen.

De continue verkeerschaos veroorzaakt een hoop slachtoffers. De cijfers liegen er niet om. In 2001 registreerde de verkeerspolitie van Moskou 125.000 ongelukken. Meer dan 1000 mensen kwamen in het Moskouse verkeer om het leven en er vielen circa 8600 gewonden. Het jaarlijkse aantal verkeersdoden in Moskou is even groot als dat van heel Nederland.

Drie miljoen auto's
Natuurlijk heeft Moskou een verkeerspolitie. Die is 8500 man sterk, waarvan 4000 agenten elke dag op straat te vinden zijn. Maar deze Gosoedarstvennoj Avtomobilnoj Inspektsii (GAI), in de sovjettijd bekend van de nors kijkende mannetjes die in hun torens op de hoek van de straat het verkeer regelden, heeft in deze moderne tijd vaak het nakijken.

Het Moscow Urban Transport Project moet hier verandering in brengen. Op initiatief van het Moskouse gemeentebestuur en met financiële hulp van de Wereldbank wordt geprobeerd om de armslag van de Moskouse verkeerspolitie te verbreden.

Peter ter Meulen, algemeen directeur van het Institute for Traffic Care, een door de Verenigde Naties geaccrediteerde verkeersveiligheidsorganisatie in Weesp, is consultant in dit project. 'Het aantal auto's in de Russische hoofdstad is dramatisch gestegen', vertelt Ter Meulen in zijn kantoor. Moskou telt tien miljoen inwoners; per dag krijgen de straten drie miljoen auto's te verstouwen. Die hoeveelheid is nu al gelijk aan het aantal dat voorspeld was voor 2020. Het aantal wagens groeit jaarlijks met minimaal tien procent. De wegen in en rond Moskou zijn hier niet op berekend. 'De stad raakt helemaal verstikt', zegt Ter Meulen.

De Moskouse gemeente heeft een lening van 100 miljoen dollar van de Wereldbank gekregen om een derde en vierde autoring rond Moskou te bouwen. De Wereldbank wilde dat daar beter functionerende verkeerspolitie tegenover stond.

Doel van het project is dat de mobiliteit van de verkeerspolitie verbetert en dat deze meer gebruik maakt van nieuwe technologieën, zoals software om verkeersongevallen te analyseren. Uiteindelijk moet het aantal verkeersslachtoffers dalen en de chaos worden teruggebracht.

Verstikt
De eerste fase van het project was een audit, een onderzoek naar de stand van zaken binnen de verkeerspolitie. 'Er is een heel scala aan problemen', zegt Ter Meulen. 'Allereerst zijn motoren en auto's verouderd. Maar er is bijvoorbeeld ook geen echte ongevallenwagen. Als zich een ongeval voordoet, is er geen materiaal om uit te zoeken wie er nu schuldig was; degelijk sporenonderzoek kan niet gedaan worden.'

Een ander probleem is de beperkte bevoegdheid van de verkeerspolitie. Vroeger telde het woord van een agent voor twee. Die macht werd nogal eens misbruikt. Om dat misbruik in te dammen en te voldoen aan de eisen van een moderne democratische samenleving heeft het Russische parlement besloten om de politiebevoegdheden terug te dringen.

Ter Meulen: 'Dat kan ik me goed voorstellen, zeker als het gaat om de “gewone” politie, maar in het verkeer heb je die bevoegdheden juist nodig. Officieel is het nu zo dat als een dronken bestuurder aangehouden wordt - in 28 procent van de ongevallen speelt alcohol een rol - een agent de persoon in kwestie niet mag oppakken. Volgens de wet moet die agent eerst een omstander of meerijder vinden die kan getuigen dat de bestuurder te diep in het glaasje heeft gekeken. Is zo iemand niet te vinden, dan moet de agent met de dronkelap naar een arts die vaststelt dat het promillage te hoog is.'

Waarom geen blaaspijpjes gebruiken? 'Die hebben ze niet. Ook die zullen er binnen het project komen. Maar dan nog', waarschuwt Ter Meulen, 'ook al blijkt bij het blazen dat de bestuurder dronken is, dan nog moet er volgens de wet een getuige gezocht worden om dat te bevestigen.'

De wet aanpassen moeten de Russen zelf doen. Maar Ter Meulen kan wel een aantal aanbevelingen doen. Zo moet er veel meer geluisterd en samengewerkt worden met het middenkader. 'Die mensen weten wat zich op straat afspeelt. Zij kunnen met praktische oplossingen komen.'

Deze aanpak is nieuw en stuit op verzet. 'De verkeerspolitie is een hiërarchische organisatie die puur uitvoerend werk doet. Zo'n man uit het middenkader komt niet bij een commissaris van politie.' Ter Meulen heeft geprobeerd de generaals en majoors duidelijk te maken dat het belangrijk is dat juist het verhaal van het middenkader gehoord wordt en meegenomen in het beleid. 'Dat snapten ze wel. Ze stonden er positief tegenover.' De vraag is hoe dit zich vertaalt naar de praktijk.

Een ander probleem zijn de lage boetes. 'Bekeuringen zijn een lachertje', zegt Ter Meulen. 'Het geld dat je per uur in de parkeermeter gooit is hoger dan wat je voor datzelfde uur fout parkeren aan boete betaalt.' Ook dat moet bij wet geregeld worden.

Corruptie
Het grootste probleem is evenwel de massale corruptie onder de Russische verkeerspolitie. Ter Meulen: 'Een jongen van 23 jaar verdient in Moskou met een administratief baantje bij een westerse firma zo'n 1100 dollar per maand. Terwijl een commissaris bij de verkeerspolitie het met 600 dollar moet doen. Dat is vragen om moeilijkheden.'

Het is dan ook niet vreemd dat velen zich verrijken door illegale praktijken. 'Zo koopt een groot deel van de Moskovieten hun rijbewijs bij de verkeerspolitie. Voor 300 dollar heb je zo'n papiertje. Je doet dan enkel pro forma een rijexamen. Zodat er een hoop mensen zonder rijbewijs rondrijden.' Het automerk BMW heeft daar overigens iets op gevonden, weet Ter Meulen. 'Wie een BMW wil kopen, krijgt een rijopleiding van de dealer, niet gratis, maar verplicht erbij.'

Binnen het project kan niet veel gedaan worden tegen het gesjoemel. 'Dat moeten de Russen toch zelf oplossen.' Wel doet Ter Meulen aanbevelingen. 'Haal dat rijexamen weg bij de verkeerspolitie en laat een onafhankelijk orgaan de rijexamens afnemen.' Maar, zo weet ook hij, dit ligt heel gevoelig. 'De autoriteiten zijn voor, de politie tegen.'

Ter Meulen zal tot eind 2004 adviseren bij de uitvoering van het project. De resultaten zijn op zijn vroegst in 2006 te zien. Hij heeft er vertrouwen in. 'Burgemeester Joeri Loezjkov en het hoofd van het corps zijn enthousiast. Bovendien heb ik alle informatie gekregen die ik wilde krijgen en werd ik heel hartelijk ontvangen bij de verkeerspolitie. Tien jaar geleden was dat nog ondenkbaar.'