Geleide parlementsverkiezingen

René Does

Tot nu toe werden parlementsverkiezingen in Rusland opgevat als voorverkiezingen voor de kort daarop volgende en belangrijkere presidentsverkiezingen. Deze keer is het wellicht andersom. Dat president Poetin op 14 maart 2004 wordt herkozen met een flinke meerderheid van de stemmen wordt door niemand betwijfeld. De parlementsverkiezingen van 7 december zijn belangrijker dan gewoonlijk vanwege de vraag hoe meegaand het nieuwe parlement zal zijn met de president. Prospekt maakte een lijstje vragen en en geeft zelf die antwoorden over die parlementsverkiezingen.


Worden het vrije en eerlijke verkiezingen?
Ja en nee. Op de verkiezingsdag zelf kunnen alle kiesgerechtigde Russen vrij hun stem uitbrengen. Aan de andere kant is Rusland een door de machthebbers in het Kremlin geleide democratie. De nieuwe Staatsdoema zal na 7 december een pro-presidentiële meerderheid hebben plus een ‘geleide oppositie’ die door de machthebbers gesanctioneerd wordt.

Wat wil Poetin in het parlement bereiken met zijn geleide democratie?
Het einddoel lijkt een tweepartijensysteem te zijn met een regerende centrumpartij en een linkse oppositiepartij, in casu de Communistische Partij van de Russische Federatie (KPRF), want het Russische electoraat is links angehaucht. Eventueel kan daar nog een rechts-liberale oppositiepartij bij. Het liefst heeft Poetin een tweederde meerderheid achter zich in het parlement, want dan kunnen indien nodig grondwetswijzigingen worden doorgevoerd.

Als kiezer maakt het dus weinig uit of je wel of niet gaat stemmen?
Dat is een moeilijke keuze. Je stem telt mee, maar toch staat de uitslag grotendeels vast. De politicoloog Nikolaj Petrov zegt: ‘Het hoofdprobleem van een “geleide democratie” is hoe je een hoge opkomst krijgt. Hoe neem je de kiezers te grazen door hen te overtuigen dat hun stem telt, terwijl dat feitelijk niet zo is? Je moet de simulatie van een concurrentiestrijd op poten zetten.’

Er is dus een pro-presidentiële centrumpartij?
Ja, dat is Verenigd Rusland. De partijleider is de minister van Binnenlandse Zaken, Boris Gryzlov.

Hoe hoog wordt de kiezersopkomst?
Rond de 70 procent.

Als je een tweepartijensysteem wil creëren is er dus ook een kiesdrempel?
De kiesdrempel is 5 procent in de proportionele partijverkiezingen. Naar verwachting zal die kiesdrempel bij de volgende parlementsverkiezingen worden verhoogd tot 7 procent.

Hoeveel partijen doen er mee?
Negen.

En die zullen allemaal de kiesdrempel halen?
Nee. Verenigd Rusland zal ongeveer 35 procent van de stemmen krijgen en de KPRF 25 procent. Verder zijn er drie partijen die in de peilingen iets boven de kiesdrempel hangen en waarvoor het halen van die kiesdrempel spannend wordt: de populistische Liberaal-Democratische Partij (LDPR) van Vladimir Zjirinovski, de rechts-liberale Unie van Rechtse Krachten (SPS) van Boris Nemtsov en het naar sociaal-democratie neigende Jabloko van Grigori Javlinski. De overige vier, zoals de Volkspartij, zijn hele nieuwe partijen die wel ‘politieke projecten van het Kremlin’ genoemd worden omdat ze bij de oppositie stemmen moeten weghalen.

Dus misschien komen er maar twee fracties in de nieuwe Staatsdoema?
Dat worden er wel meer. Naast de partijverkiezingen voor 225 van de 450 Doema-zetels worden 225 zetels ingevuld via districtsverkiezingen met individuele kandidaten, waarbij geldt dat de kandidaat met de meeste stemmen meteen wint. Maar ook in de districtsverkiezingen staan Verenigd Rusland en de KPRF het sterkst. Russische politicologen verwachten de volgende zetelverdeling in de nieuwe Staatsdoema: Verenigd Rusland 185, de KPRF 135, de SPS 22, de LDPR en Jabloko ieder 21. De overige parlementsleden zullen onafhankelijke kandidaten uit de districtsverkiezingen zijn die zich bij verschillende fracties zullen aansluiten.

In het Russische politieke stelsel zijn parlementsverkiezingen toch ook minder belangrijk omdat de president de nieuwe premier en ministers voorlegt aan het parlement?
Dat is zo, maar deze keer heeft Poetin aangegeven dat de regering een meerderheidsregering op basis van de nieuwe zetelverdeling moet worden.

Wat vinden de Russische kiezers het belangrijkste verkiezingsthema?
De kwaliteit van de openbare dienstverlening.

Doen partijen en individuele kandidaten in Rusland ook aan fondswerving voor de verkiezingscampagne?
Ja. Individuele kandidaten mogen volgens de kieswetgeving maximaal zes miljoen roebel (193.400 dollar) uitgeven aan hun campagne en partijen maximaal 58,2 miljoen dollar. Maar door het uithalen van allerlei boekhoudkundige trucs zullen deze bedragen naar verwachting in de praktijk vier tot zes keer hoger uitvallen.

Rusland staat bekend als een land met veel corruptie. Zijn kandidaturen ook te koop bij politieke partijen?
Zeker. Oligarchen en andere machtige economische partijen kunnen voor minstens 1,5 miljoen dollar voor een handlanger een plaats op een kandidatenlijst kopen. Ook bij de KPRF.

Tijdens de vorige campagne in 1999 kochten partijen en kandidaten veel ‘kompromat’, compromiterend nieuws, bij de media. Is er nu weer een vuile campagne op komst?
De verwachting is dat deze verkiezingscampagne veel braver zal zijn. President Poetin heeft gedreigd dat smeercampagnes niet getolereerd zullen worden. De enige vuile truc die tot nu toe is uitgehaald, waarschijnlijk door de SPS, is dat een plaatselijke Jabloko-afdeling de beweging ‘Jabloko zonder Javlinski’ heeft opgericht. De meest gebruikte streek die partijen zullen uithalen is het kandidateren van een ‘dubbelganger’, dat wil zeggen een kandidaat met dezelfde naam als bij de tegenstander. Als de KPRF een meneer Ivanov kandidaat stelt in een district, zet bijvoorbeeld de LDPR ook een meneer Ivanov in.

Dat wordt een saaie campagne in de Russische media?
Waarschijnlijk wel. In juni zijn de media wettelijk drie verboden opgelegd in de campagne: kandidaten en partijen bevoordelen in de berichtgeving, het privé-leven van kandidaten belichten en kritiek leveren op de ideologie van een kandidaat. Kortom, berichten in de categorie ‘commentaar’ werden verboden. Als er bijvoorbeeld drie partijbijeenkomsten op één dag in een stad worden gehouden, moet een mediaorgaan ze alle drie verslaan of geen enkele. Verschillende journalisten hebben de nieuwe regels echter aangeklaagd bij het Constitutioneel Hof. Het hof besloot dat het verbod op commentaar ongrondwettelijk is, maar bepaalde dat in de media commentaar expliciet en duidelijk moet worden gescheiden van de berichtgeving.

En die mediaregels zijn ook onderdeel van de ‘geleide democratie’ onder Poetin?
Ja.

Trouwens, wat zijn er weinig vrouwen zichtbaar.
Inderdaad, met de politieke deelname van vrouwen is het momenteel droevig gesteld. In de huidige Doema zitten maar 35 vrouwen (8 procent van de parlementsleden). In de eerste Doema, die werd gekozen in december 1993, was dat nog 14 procent omdat de partij Vrouwen van Rusland toen de kiesdrempel haalde. In de nieuwe Doema zal de vrouwelijke deelname niet vooruit gaan, terwijl Poetin heeft gezegd dat vrouwen minstens 20 procent van de zetels horen te bezetten. Russische vrouwen geven niettemin aan graag op goede vrouwelijke kandidaten te willen stemmen. Hier valt nog veel te winnen voor politieke partijen. Bedenk ook dat er tien miljoen meer vrouwelijke kiezers zijn dan mannelijk vanwege de veel lagere levensverwachting van Russische mannen. Aan de andere kant zijn de meeste Russische vrouwen van middelbare leeftijd gek op Poetin.

Worden er, zoals bij vorige parlementsverkiezingen, gelijktijdig ook verschillende regionale en lokale verkiezingen gehouden op 7 december?
Ja. Zo zullen de Moskovieten op zondag 7 december een nieuwe burgemeester kiezen. Nou ja, een nieuwe. Zittend burgemeester Joeri Loezjkov leidt de peilingen met 80 procent van de stemmen.