De booming buren van de EU

Het Oekraïense economische wonder

Jan Limbeek

De Oekraïense economie doet het vandaag de dag wonderbaarlijk goed. Ze groeit het hardst van alle twaalf landen van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (de voormalige sovjet-republieken min de drie Baltische staten). En dat terwijl in de jaren negentig alle kwalen die wij van de Russische economie kenden in Oekraïne nog eens extra heftig opspeelden. Waar komt die omslag vandaan?

Voor 2001 scoorde Oekraïne aanmerkelijk slechter dan Rusland. Sindsdien groeit de Oekraiense economie sneller dan de Russische. Dit jaar laat ze zelfs op ieder terrein dubbele cijfers zien. Gemeten in dollars verdubbelde de omvang van de Oekraïense economie in vier jaar: in 2000 produceerden de Oekraïners voor 31,3 miljard dollar, in 2004 zal dat 61,7 miljard dollar zijn (mits de economie met 12,5 procent groeit, hetgeen het IMF verwacht).

Waarom doet de Oekraïense economie het nu zo goed? De corruptie is er nog omvangrijker dan in Rusland, de almacht van de oligarchen is ongebroken, de politieke leiding van het land is slecht en de hervormingen lopen, op enkele gebieden na, achter bij Rusland.

Om met dat laatste te beginnen: de bankensector is er verder hervormd dan in Rusland. Slechts twee banken zijn nog staatseigendom en zij genieten geen privileges ten opzichte van particuliere banken. De Oekraïense banken kunnen het bedrijfsleven veel beter van geld voorzien dan Russische banken.

Dit is van cruciaal belang voor de financiering van de omvangrijke Oekraïense investeringen en daarmee voor voortgaande economische groei. Bankleningen zijn duur (12 tot 15 procent rente) en kortlopend (vier van de vijf leningen duren minder dan een jaar), maar de economie groeit zo snel dat bedrijven het toch voordelig vinden om dergelijke leningen af te sluiten.

Andere sterke kanten van de Oekraïense economie zijn lage inflatie en de lage koers van de nationale munt, de hrivna. Waar Rusland door de grote toestroom van energiedollars kan kiezen tussen hoge inflatie of een sterkere munt en daarmee de niet-grondstofproducenten benadeelt (de zogenoemde Dutch disease), geldt voor Oekraïne het omgekeerde.

Ondanks de hoge energieprijzen zal de handelsbalans in 2004 naar verwachting een overschot van minimaal vier miljard dollar verkrijgen. Ook op de betalingsbalans zal een overschot ontstaan. De reserves van de Nationale Bank zijn verachtvoudigd van 1,5 miljard dollar in 2000 naar 12,2 miljard dollar begin september 2004

De belastingverlagingen, waar het land in 2004 serieus mee begonnen is, hebben geen negatieve invloed op de overheidsinkomsten. Er is nu, net als in Rusland, een uniform tarief van 13 procent inkomstenbelasting in plaats van een oplopende schaal van 10 naar 40 procent. Tevens is de winstbelasting verlaagd van 30 naar 25 procent. De overheidsuitgaven stijgen volgens het IMF dit jaar echter snel naar een kleine 40 procent van het bbp. Het begrotingstekort neemt daardoor sterk toe (zie de tabel).

De Oekraïense aandelenbeurs stijgt snel, maar loopt nog achter bij die in Rusland. De Moskouse beurs begint nu de werkelijke waarde van de bedrijven te weerspiegelen. De grootste Oekraïense bedrijven zijn op de beurs nog 30 à 80 procent goedkoper dan vergelijkbare Russische bedrijven. Grote koersstijgingen liggen dus nog in het verschiet. Ook bedrijfsobligaties worden sinds kort veel verhandeld. Ging het in 2003 nog om slechts 129 miljoen dollar, nu is dat al vier keer zoveel.

De best presterende economische sector is dit jaar de landbouw. Dankzij het goede weer kan men 34 tot 40 miljoen ton graan oogsten. De misoogst van 2003 leverde Oekraïne slechts 20,2 miljoen ton graan op, waarvan 3,8 miljoen ton tarwe. Zonder enig probleem kunnen dit jaar miljoenen tonnen graan extra geëxporteerd worden.

EEG
Rusland, Wit-Rusland, Kazachstan, Kyrgyzstan en Tadzjikistan zijn lid van de Euraziatische Economische Gemeenschap. Oekraïne, Georgië, Oezbekistan, Azerbeidzjan en Moldova vormen de GUUAM-unie, genoemd naar de eerste letters van de vijf landen. Deze twee samenwerkingsverbanden leiden echter een stiefmoederlijk bestaan. Veelbelovend is het plan van Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland en Kazachstan om vanaf 2005 één economische ruimte te creëren naar het voorbeeld van de oorspronkelijke Europese Economische Gemeenschap.

Voor 2003 wilde Oekraïne niet met Rusland in één organisatie samenwerken. Verbanden in het GOS stellen echter weinig voor als Rusland en Oekraïne niet samen lid zijn. Oekraïne is groter dan Frankrijk en telt 47 miljoen inwoners (vijf miljoen minder dan in 1992!) en koopt een groot deel van zijn energiebehoefte in Rusland.

De energierijke broer is vrij coulant met de betalingseisen en betaalt Oekraïne miljarden dollars voor de doorvoer van olie en gas naar Europa. De Russen gebruiken een deel van hun olierijkdom om te investeren in Oekraïne en dragen zo bij aan de onstuimige economische groei. In de eerste zeven maanden van 2004 nam de onderlinge handel met 35 procent toe tot 9,3 miljard dollar.

Gegeven deze banden, is het ook niet vreemd dat volgens een opiniepeiling van begin september 49 procent van de Oekraïners liever een nauwere relatie met Rusland wil dan met de Europese Unie; 29 procent was de andere mening toegedaan.

Verkiezingen
Op 31 oktober vinden presidentsverkiezingen plaats. De grote kanshebbers zijn premier Viktor Janoekovitsj, die gesteund wordt door de huidige president Leonid Koetsjma, en de meer hervormingsgezinde oppositieleider Viktor Joesjtsjenko. In de opiniepeilingen heeft Joesjtsjenko een kleine voorsprong.

Al te snel wordt aangenomen dat de Russische president Poetin een voorkeur heeft voor Janoekovitsj. Maar logisch is dit niet. De pro-westerse Joesjtsjenko heeft wel een voorkeur voor westerse organisaties, met name de EU, maar die liefde is van hun kant minder groot. De banden tussen Oekraïne en Rusland zijn evenwel nauw en heel voordelig. Dit zal ook tot Joesjtsjenko doordringen. Een overwinning van Janoekovitsj betekent dat de invloed van de Oekraïense oligarchen, een slag mensen aan wie Poetin nu juist zo'n hekel heeft, op de politiek groot blijft. Ten slotte is het niet onwaarschijnlijk dat de hervormingsgezinde Joesjtsjenko een beter economisch beleid gaat voeren dan Koetsjma. Een economisch sterker Oekraïne is voordelig voor Rusland.

Pardon, een beter economisch beleid? En de economie groeit nu al zo hard. Om een hoog groeitempo over langere tijd te handhaven, zijn evenwel meer structurele hervormingen nodig. 60 procent van de Oekraïense economie produceert voor de export. Dat kan natuurlijk niet zo doorgaan.

Een ander gevaar is dat de regering de luxe van de economische bloei niet aankan en oververhitting van de economie stimuleert. De ontwerpbegroting voor 2005 gaat uit van een verhoging van de inkomsten met 34,6 procent en van de uitgaven met 28,4 procent. Het begrotingstekort wordt daardoor iets kleiner. Een tekort houden is echter raar als de economie zo hard groeit. De begroting voor 2005 rekent met een 'conservatieve' economische groei van 8,6 procent. Voor 2005 verwacht de regering een groei van het bbp van 8,6 tot 11 procent.

Indien Joesjtsjenko gekozen wordt tot president zal de economie waarschijnlijk nog extra worden gestimuleerd, alleen al vanwege de golf van enthousiasme in binnen- en buitenland. In mindere mate geldt dit eveneens als Janoekovitsj president wordt, want iedereen is beter dan Koetsjma. Kortom, de fijne tijden voor Oekraïne zijn nog niet voorbij.

De economische groei in Oekraïne gaat steeds sneller…
	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	20041
Bruto binnenlands produkt
Oekraïne	-9,9	-14,2	-22,9	-12,2	-10	-3,0	-1,9	-0,2	5,9	9,2	5,2	9,4	13,6
Rusland	-14,5	-8,7	-12,6	-4,0	-3,6	1,4	-5,3	6,4	10,0	5,1	4,7	7,3	7,42
Industriële produktie
Oekraïne	-6,4	-8,0	-27,3	-12,0	-5,1	-0,3	-1,0	4,0	-12,4	14,2	7,0	15,7	14,4
Rusland	-18,2	-14,2	-20,9	-3,0	-4,5	2,0	-5,2	11	11,9	4,9	3,7	7,0	6,9
Agrarische produktie
Oekraïne	-8,3	1,5	-16,5	-3,6	-9,5	-1,9	-9,8	-6,9	9,8	10,2	1,2	-10,2	32,1
Rusland					-5,3	2,5	-18,8	17,1	12,7	11,4	2,9	2,7	3,7
Investeringen
Oekraïne	-36,9	-10,3	-22,5	-28,5	-12,0	-8,8	6,1	0,4	14,4	20,8	8,9	31,3	32,22
Rusland	-40,0	-12,0	-24,0	-10,0	-18,0	-5,0	-12,0	5,3	17,4	10,0	2,6	12,5	12,32
En wordt gedragen door de export…3
		1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	20041
Export mld $		7,8	16,6	17,1	20,4	20,4	17,6	16,3	19,2	21,1	23,4	29,0	18,3
Exportgroei in %		-2,8	110,0	2,7	19,1	0,0	-13,4	-7,9	17,9	9,5	10,7	24,0	48,0
Import mld $		9,5	18	18,3	21,5	21,9	18,8	15,2	18,1	20,5	21,5	27,7	15,7
Importgroei in %		34,3	90,0	1,5	17,4	2,0	-14,0	-19,1	18,9	14,1	5,0	28,7	32,1
Terwijl de financiën vrij gezond zijn…
	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	20041
Inflatie4	2.100	10.250	500	280	39,7	10,1	20,0	19,2	25,8	6,1	-0,6	8,2	4,3
Begrotingstekort % bbp5	13,8	5,1	8,9	6,6	4,9	6,6	2,2	1,5	-0,6	0,3	-0,7	0,2
Tekort volgens IMF5								2,4	1,3	1,6	-0,5	0,7	4,2
En de welvaart van de bevolking stijgt
				1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	20041
Groei reële lonen4				28,1	-13,8	-2,4	-12,9	3,4	3,6	20,4	15,6	13,8	25,2
Werkloosheid6				5,6	7,6	8,9	11,3	11,8	11,7	11,1	10,1	9,1	9,0

Opm. Alle gegevens zijn in procenten ten opzichte van het voorgaande jaar, tenzij anders aangegeven.

1. De eerste acht maanden van 2004 ten opzichte van de eerste acht maanden van 2003.
2. De eerste zes maanden van 2004 ten opzichte van de eerste zes maanden van 2003.
3. Dit zijn de handelscijfers van de Nationale Bank. Voor 2004 gaat het om de eerste zeven maanden. De percentages zijn de procentuele verandering ten opzichte van het voorafgaande jaar. Het Ministerie van Economie en Europese Integratie geeft lagere handelscijfers, maar de trend blijft hetzelfde. Volgens het ministerie groeide in de eerste acht maanden van 2004 de export met 44,3 procent tot 17,8 miljard dollar en de import met 31,2 procent tot 13,8 miljard dollar.
4. Ten opzichte van december van het voorafgaande jaar.
5. Een minteken geeft een overschot aan. Het IMF geeft een hoger tekort dan de Nationale Bank. Het tekort van 4,2 procent is een schatting van begin augustus voor geheel 2004.
6. Percentage van de beroepsbevolking, volgens de definitie van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO), voor 2004, eerste kwartaal.