Loekasjenko wil blijven

René Does

Sinds de verdrijving uit de macht van de Servische president Slobodan Milosevic wordt het Wit-Rusland van president Aleksandr Loekasjenko 'de laatste zieke man van Europa' genoemd. En het ziet er vooralsnog niet naar uit dat daar na de parlementsverkiezingen van 17 oktober en de presidentsverkiezingen in 2006 verandering in komt.

De nu 50-jarige Loekasjenko is een zeer autoritaire leider, die zijn land bestuurt in de stijl van zijn oude functie van sovchozdirecteur. Wie wil weten hoe het leven in de Sovjet-Unie in de jaren zeventig van de vorige eeuw eruit zag, moet een tripje maken naar het hedendaagse Wit-Rusland.

Loekasjenko deinst er niet voor terug om oppositie met brute onderdrukking te beantwoorden. Door middel van populisme en snerende uithalen naar criticasters lukt het hem zijn populariteit onder de bevolking te behouden.

In 2006 loopt Loekasjenko's tweede en daarmee laatste grondwettelijke regeertermijn af. Evenals veel collega-presidenten in andere voormalige sovjetrepublieken voor hem wordt ook Loekasjenko geconfronteerd met het zogenoemde 'derde termijnprobleem'. Hij wil in 2006 herkozen worden.

Daarvoor heeft hij onder meer een volgzaam parlement nodig. Bovendien legde hij de Wit-Russen - ook op 17 oktober - in een constitutioneel referendum de vraag voor of die beperking tot twee zittingstermijnen voor een president uit de grondwet mag worden geschrapt. (Als deze Prospekt van de drukker komt, zijn de uitslagen van de verkiezingen en het referendum bekend.)

De 110 zetels tellende Kamer van Afgevaardigden wordt geheel via een districtenstelsel gekozen. De oppositie bestaat uit kandidaten van de Volkscoalitie Vijf Plus, een verbond van vijf nationalistische, sociaal-democratische en communistische partijen, de mensenrechtenpartij Vrij Wit-Rusland en een tweede sociaal-democratische partij. De Conservatieve Christelijke Partij, die wordt geleid door de in Poolse ballingschap verblijvende Wit-Russische nationalist Zenon Paznjak, riep de Wit-Russen op om de parlementsverkiezingen te boycotten.

De oppositie in Wit-Rusland is echter zwak en verdeeld en heeft tijdens verkiezingen slecht gescoord. Hierbij moet men wel bedenken dat de machthebbers de kiescommissies en de media volledig onder controle hebben. Op de staatstelevisie figureert de oppositie vooral in documentaires met titels als Doodlopende weg en Politieke pedofilie.

Het is de vraag of Loekasjenko zijn hand niet overspeelt met zijn grondwetsreferendum. In een eerste opiniepeiling uit juni zei 50,9 procent van de Wit-Russen dit gesjoemel met de grondwet niet te steunen; 35,2 procent was voor. Bovendien heeft de Amerikaanse Senaat aangekondigd om de Wit-Russische oppositie tegen Loekasjenko financieel en organisatorisch te gaan helpen.

Amerika wil de druk op Loekasjenko om te vertrekken opvoeren. En ook de machtige oosterbuur Rusland staat niet te juichen als Loekasjenko een nieuw schandaal over zich afroept, hoewel het de Amerikaanse inmenging in harde woorden afwijst.

De positie van Loekasjenko is niettemin nog steeds behoorlijk sterk. Hij heeft de controle over het verkiezingsproces en de staatsmedia. De oppositie is zwak. De Wit-Russische economie groeit flink. Salarissen en pensioenen stijgen (in juni bedroeg het gemiddelde salaris 150 euro). De Wit-Russische bevolking is ontvankelijk voor Loekasjenko's bewering dat hij hen in ieder geval sociaal-economische zekerheid en veiligheid heeft gegeven. En de Amerikaanse hulpactie voor de oppositie zal eerder een averechts effect hebben.

Loekasjenko's machtspositie is niet meer zo onwankelbaar als een jaar of zes geleden, maar de kans is groot dat de Wit-Russen in 2006 Loekasjenko aan de macht houden als hun president. De politieke stagnatie van Wit-Rusland kan bijzonder taai blijken.