Van naaktloperij tot Hugo Boss

Ivo Pertijs

Russen besteden gemiddeld een achtste deel van hun inkomen aan kleding. Dat is meer dan westerse consumenten gemiddeld hieraan uitgeven. Kleding is belangrijk in Rusland omdat de sociale positie en de maatschappelijke status van een persoon eraan afgelezen wordt. Geen wonder dat de meeste Russen er goed verzorgd uitzien. Vooral jonge vrouwen blinken uit in het verzorgen van hun kleding en uiterlijk. Prospekt sprak met de Russische modehistoricus Alexandre Vasiljev (45) over de geschiedenis van de Russische mode.

De auteur van het boek 150 jaar Russische mode in fotografieën, dat in mei van dit jaar in Rusland verscheen, spelt zijn voornaam 'Alexandre' met opzet in het Frans. Vasiljev emigreerde in 1982 naar Frankrijk. Door de jaren heen heeft hij een grote privé-collectie kleding, kostuums en accessoires verzameld.

Zijn boek Beauty in Exile, dat enkele jaren geleden gelijktijdig in Rusland en Amerika verscheen, werd in Rusland een bestseller. Modehistoricus, scenograaf en kostuumontwerper Vasiljev woont in Parijs, maar verschijnt regelmatig in praatprogramma's op de Russische televisie.

In een kantoorkamer van uitgeverij Slovo praat Vasiljev enthousiast over de geschiedenis van de Russische mode. 'Tot de achttiende eeuw is de Russische mode een ware mix van oosterse en westerse invloeden met duidelijke Mongoolse en Tataarse kenmerken. Tijdens het bewind van tsaar Peter de Grote werd de oude bojarenkleding vervangen door westerse mode, met Nederland als een van de voorbeeldlanden', vertelt hij.

Later domineerden Duitse, Engelse en Franse kleding in de Russische modetrends. Zo werd rond 1825 het korset een trend in de Russische mode. Hetzelfde gold voor het diepe decolleté. De lage halsuitsnijding was vooral aan het hof erg populair.

Ondanks de sterke buitenlandse invloeden kregen ook Russische tradities soms ruimte om de mode te beïnvloeden. 'In 1836 vaardigde tsaar Nicolaas I een oekaze uit waarin hij stelde dat de Russische stijl deel uit moest maken van de gangbare mode. In die tijd maakte de kokosjnik, een hoofddeksel voor vrouwen met omhoog staande flap, een comeback', zegt Vasiljev.

Het mekka van de mode bevond zich toen al in Parijs. In Rusland was Sint-Petersburg het centrum van luxe en goede smaak, terwijl Moskou nog steeds erg oosters georiënteerd was. De Russische elite nam de Franse trends snel over. Nadat het nieuwste ontwerp van een crinoline in Frankrijk populair werd duurde het slechts twee weken voordat ook de Russische dames de wijde hoepelrok droegen.

'Niet voor niets namen ambitieuze Russische ontwerpers vaak een Franse naam aan om door te breken', legt Vasiljev uit. In 1885 opende Nadezjda Lamanova haar atelier in Moskou. 'Lamanova studeerde in Parijs en was na haar terugkeer een van de populairste ontwerpers in Rusland. Ze kleedde actrices en rijke vrouwen, onder wie tsarina Aleksandra Fjodorovna.' Prerevolutionair Rusland telde dertig modehuizen. In 1912 bezocht de wereldberoemde Franse ontwerper Paul Poiret Rusland om de adellijke kringen zijn collectie aan te bieden.

In de aanloop naar de bolsjewistische revolutie ging het langzaam maar zeker mis met de Russische mode. Kort na de omwenteling stortte deze zelfs volledig in. De modehuizen werden in beslag genomen en gesloten. Potentiële klanten vluchtten naar het buitenland of werden door de nieuwe autoriteiten vervolgd en omgebracht. Niets bleef van de oude succesvolle industrie over.

Sovjetmode
Na de revolutie ontstond een nieuwe visie op kleding. Volgens Vasiljev opperden de communisten diverse ideeën. 'In 1920 wilden de communisten dat alle burgers een uniform droegen. De blauwe katoenen kleding was uniseks. Maar uiteindelijk werd van het plan afgezien.'

In 1925 ontstond een onrealistisch en bizar idee. 'Een communistische beweging, Doloj Styd (Weg met de Schaamte - red.), noemde kleding een westerse uiting van schaamte. Sovjetburgers zouden in hun visie om die reden in plaats van gekleed juist naakt moeten lopen. En dit gebeurde vervolgens op kleine schaal. De zomer was een goed seizoen voor deze noviteit, maar met de komst van de winter verdween het ideaal en kleedde men zich weer snel aan', vertelt de modehistoricus, hardop lachend als hij het bizarre voorbeeld geeft.

Gedurende de Nieuwe Economische Politiek (NEP) in de jaren twintig leefde de Russische mode-industrie op, maar lang duurde dit niet. In 1929 zei Stalin dat vrouwen zich niet aantrekkelijk mochten kleden om de mannen niet te verleiden. 'Er kwam een einde aan het gebruik van make-up en juwelen. Maar dat was nog niets vergeleken met het verdwijnen van de zijden panty's, een drama voor de sovjetvrouw. Dit vormde de basis van de film Ninochka, waarin Greta Garbo een rol speelde. Ook Silk Stockings, een Hollywood satire over de Sovjet-Unie, gaat hierover.'

De Tweede Wereldoorlog was het begin van een nieuwe episode in de Russische modegeschiedenis. Er doken twee modestijlen op. Vasiljev: 'Burgers die in het door de Duitsers bezette deel van de Sovjet-Unie woonden kregen de kans om westerse mode te zien, bijvoorbeeld in Duitse films. In de rest van het land ontbrak deze mogelijkheid volledig.' Toen het Rode Leger naar het westen oprukte verzamelden de soldaten en officieren veel trofeeën, waaronder kleding en schoenen. 'De vrouwen van de officieren waren destijds het best gekleed.'

In de Koeznetski Most, van oudsher dé modestraat van de Russische hoofdstad, opende in 1943 het Sovjet Modehuis haar deuren. Vier jaar later trok Stalin echter de touwtjes weer strak aan. Voor jonge mensen werd het dragen van westerse kleding verboden. De kledingrekken in de sovjetmodehuizen hingen vol met weinigzeggende kleding. Wie het waagde om toch kleding naar westers model te dragen werden als spion gezien.

Toch bleek er ruimte voor mode van over de grens, maar dan wel uit China. Eind jaren veertig verkochten winkels onder meer Chinese pyjama's en ondergoed.

Hippies
In 1959, enkele jaren na de dood van Stalin, bezocht Christian Dior Moskou. Onder Chroesjtsjov nam de westerse invloed op de Russische modehuizen geleidelijk aan toe. Buitenlandse kunstenaars en studenten bezochten de Sovjet-Unie en dit bleef niet onopgemerkt. 'De farts-ovsjtsjiki (illegale valutahandelaren - red.) kochten van de westerlingen jeans, schoenen en T-shirts op, maar dit was niet zonder risico. Arrestaties weerhielden hen er echter niet van om tot in de jaren zeventig met hun activiteiten door te gaan.'

In Rusland verschenen ook de home made-hippies, zoals Vasiljev ze noemt, jongeren met lang haar die hun kleding zelf maakten. De Beatles konden destijds in de Sovjet-Unie op grote populariteit onder het jonge publiek rekenen.

'Brezjnev kon het tijd niet meer keren', zegt Vasiljev. Er bleek altijd wel een mogelijkheid om westerse kleding binnen te smokkelen. De handelsverdragen met Egypte en India boden ruimte voor de import van veel goederen, inclusief kleding.

In de jaren tachtig was mode uit de Verenigde Staten en Europa op de Russische markt verkrijgbaar. 'Deze kleding was in Europa al lang uit de mode, maar dat weerhield de mode-liefhebbers in Rusland er niet van om deze toch massaal te kopen.' Daarna ging het snel.

Met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kwam er een einde aan het isolement waarin de Russische mode-industrie zeventig jaar verkeerd had. Al in 1991 toonde de Russische haute couture-ontwerper Valentin Joedasjkin zijn Fabergé Collectie in Parijs, waarmee hij vervolgens ook internationale bekendheid verwierf. Tegenwoordig legt hij het in eigen land af tegen de westerse merken die wereldwijd de markt domineren.

Dankzij de ontelbare modetijdschriften, zoals Elle en Vogue, zijn Russen nu beter dan ooit op de hoogte van de laatste trends. Russen zijn verzot op mode en als ze het zich kunnen veroorloven kopen ze kleding van Chanel, Versace of Hugo Boss.