Politieke neutronenbom

René Does

Vladimir Poetin en de pro-presidentiële partij Eenheid waren de grote winnaars van de afgelopen parlements- en presidentsverkiezingen in Rusland. Dit betekent dat er ook grote verliezers waren. Wat heet: Poetin en zijn spindoctors in het Kremlin hebben een politieke neutronenbom laten afgaan, die het uit de Jeltsin-periode geërfde politieke landschap heeft ontmanteld. Na de winnaars in de vorige Prospekt nu aandacht voor de verliezers van het afgelopen verkiezingsseizoen.

In de parlementsverkiezingen van 7 december 2003 waren er drie grote verliezers: de Communistische Partij van de Russische Federatie (KPRF), die 12,7% van de stemmen kreeg en daarmee de kiezersaanhang gehalveerd zag, het links-liberale Jabloko en de rechts-liberale Unie van Rechtse Krachten (SPS), die allebei de kiesdrempel van 5% niet haalden. De laatste twee partijen zaten vooral elkaar dwars.

Bij de verliezende partijen brak er ruzie uit over de schuldvraag, trokken leiders hun conclusies en dreigen er partijscheuringen. KPRF-leider Gennadi Zjoeganov kondigde aan plaats te maken voor jonge, nieuwe leiders op het komende partijcongres op 3 juli. Boris Nemtsov (SPS) is in zaken gegaan. Jegor Gajdar (SPS) gaat zich toeleggen op de wetenschap. Grigori Javlinski (Jabloko) kondigde aan boeken te gaan schrijven.

De grote winnaars van de parlementsverkiezingen waren, naast Eenheid, twee nationalistische en populistische partijen: Moederland, die 9% van de stemmen won, en de Liberaal-Democratische Partij van Rusland (LDPR) van Vladimir Zjirinovski, die het stemmenpercentage weer verdubbelde tot 12%. Hun programma bestaat uit een mix van Russisch nationalisme en populistische armoedebestrijding. Links populisme heeft in Rusland veel meer aanhang dan rechts populisme. 'Ik ben voor de Russen en voor de armen', was de verkiezingsleuze van Zjirinovski.

Moederland werd pas in september 2003 opgericht. Algemeen werd deze partij gezien als een constructie van het Kremlin om stemmen weg te trekken bij de KPRF. Dat lukte zo goed dat iedereen schrok van de nieuwe oppositie van nationalisten en populisten in de tandem Moederland-LDPR.

Door de uitslag van de parlementsverkiezingen en de onvermijdelijke grote overwinning van Poetin tijdens de presidentsverkiezingen van 14 maart zagen de meeste partijleiders er geen been meer in zich kandidaat te stellen. De communisten stelden tweede man Igor Charitonov kandidaat en Zjirinovski vaardigde zijn bodyguard Oleg Malysjkin af. Tijdens de presidentsverkiezingen bleef iedere tegenkandidaat van Poetin onder de 10% van de stemmen.

Voor Moederland stelde partijleider Sergej Glazjev zich kandidaat. Om het onverwachte succes van de Moederlanders te dempen werd er door het Kremlin een breuk geforceerd in de partij tussen de twee partijleiders: de econoom Glazjev, die tegen Poetin oppositie ging voeren, en de Poetin-getrouwe buitenlanddeskundige Dmitri Rogozin. Glazjev werd uit Moederland gewerkt. Na de presidentsverkiezingen keerde hij terug naar de wetenschap, maar kondigde tevens aan voor de nieuwe parlementsverkiezingen terug te komen met de nieuwe partij Voor een Waardig Leven. Glazjevs ster daalde even snel als die was gerezen.

De verdwijning van liberale partijen uit het parlement was niet de bedoeling van de presidentiële administratie. Ook naar de buitenwereld maakt het bestaan van een liberale oppositie een goede indruk. Het Kremlin moedigde daarom een groep bekende liberale politici, zakenmensen en geleerden aan om een nieuwe liberale partij te beginnen: Democratisch Alternatief.

Privatiseringspaus Anatoli Tsjoebajs gaat vermoedelijk door met de SPS, maar hij is al jaren de meest gehate man van Rusland. SPS-vrouw Irina Chakamada, de enige vrouwelijke kandidaat tijdens de presidentsverkiezingen, is een eigen liberale partij begonnen: Vrij Rusland. Hervormingsgezinde liberalen lijken in december 2007 opnieuw verdeeld de parlementsverkiezingen in te gaan, terwijl dan bovendien de kiesdrempel zal zijn verhoogd tot 7%.

Het afgelopen verkiezingsseizoen in Rusland was een sterk staaltje 'geleide democratie' door de presidentiële administratie. De bekende politieke gezichten uit de Jeltsin-tijd lijken nu voorgoed van het Russische politieke toneel te verdwijnen. We zullen tijdens het verkiezingsseizoen in 2007 en 2008 veel nieuwe partijen en nieuwe gezichten kunnen begroeten.