Jonge helden

Pauline Michgelsen

Helden sterven jong. Pavlik Morozov was pas 13 jaar toen hij in 1932 vermoord werd. Niet veel later werd hij postuum benoemd tot pionier-held nummer één van de Sovjet-Unie, omdat hij, volgens de autoriteiten, het belang van het vaderland hoger gesteld had dan dat van zijn eigen familie. Hij had er zelfs zijn leven voor gegeven.

Talloze boeken, gedichten, toneelstukken en zelfs een opera werden er over Pavlik geschreven. Straten, pleinen en pioniersclubs werden naar hem vernoemd. Pavlik werd dé held van de kinderen: een dappere en doortastende pionier die verraders kon ontmaskeren, zelfs als die verrader zijn eigen vader was.

Pavlik meldde de 'contrarevolutionaire activiteiten' van zijn vader bij de autoriteiten. Hij zou koelakken, rijke boeren, tegen betaling geholpen hebben. Enige tijd na de arrestatie van zijn vader werd Pavlik samen met zijn broertje Fedja vermoord teruggevonden in het bos. Hun grootouders, een oom en een neef ('koelakken en zuiplappen' volgens de stukken) werden spoedig daarna gearresteerd. De aanklacht tegen hem luidde 'terrorisme tegen de staat'.

Niet bepaald een verhaaltje voor het slapen gaan: 'Die stoute familieleden zijn natuurlijk allemaal doodgeschoten, dus zo liep het toch nog goed af. Welterusten!' Maar het paste uitstekend in de sovjetcultuur van de jaren '30.

Pavlik was een held van zijn tijd, de tijd van de Grote Terreur. Gedichten als die van Majakovski, waarin kinderen overwegen of ze nu arbeider, matroos of soldaat moeten worden, of verhalen over locomotieven, dappere wereldreizigers of verstandige leiders, waren niet goed genoeg meer. Echte helden moesten er komen, het liefst helden-martelaars, want als ze zelf hun heldendaad niet meer konden navertellen, was dat des te beter.

Na Pavlik Morozov had Kolja Mjagotin uit Koergan in oktober 1932 de twijfelachtige eer het postuum tot pionier-held nummer 2 te brengen. Er volgden er nog een stuk of tien. Daarna werden de helden-pioniers niet meer genummerd. Zo beroemd als pionier-held nummer één kon toch niemand meer worden.

Pavliks dorpje in de Oeral, Gerasimovka, voer wel bij die roem. De oude dorpsschool werd een museum en er werd een geasfalteerde weg aangelegd die het dorp anders waarschijnlijk zelfs nu nog niet zou hebben gehad. Zo konden busladingen dagjesmensen en schoolklassen het museum, het standbeeld en het graf van Pavlik probleemloos bereiken.

Na vele jaren heldendom begon Pavliks reputatie echter scheuren te vertonen. Het werd een publiek geheim dat er nogal wat onjuistheden waren. Zo was Pavlik nooit een pionier geweest. Er bestond niet eens een pioniersclub in Gerasimovka. Men fluisterde zelfs dat de jonge Pavlik gewoon een vreselijke lastpost was geweest. Sommige mensen durfden daaraan toe te voegen dat Pavlik er op foto's en tekeningen wel héél anders uitzag dan de jongen die men ooit in Gerasimovka kende...

Sinds Gorbatsjov durft men ook openlijk toe te geven dat Pavlik niet zozeer een held was, maar een gewoon jochie dat door zijn moeder ertoe was aangezet zijn vader aan te geven. Vader Morozov had zijn vrouw en vier zonen namelijk verlaten voor een andere vrouw.

Het verraad van Pavlik is vervolgens misbruikt door bestuurders die de bevolking van Gerasimovka tot het collectiviseren van hun boerenbedrijven moesten zien te krijgen. De bevolking liep daar niet warm voor, tot de angst hen in zijn greep kreeg. Op de dag dat de zogenaamde 'koelakkenfamilie' van Pavlik gearresteerd werd, sloot bijna iedereen zich haastig aan bij de nieuw op te richten kolchoz: de Pavlik Morozov-kolchoz.

Met het Pavlik Morozov-museum gaat het sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie niet goed. De bezoekersaantallen en de inkomsten zijn drastisch gedaald. Onlangs kreeg het museum uit onverwachte hoek een bescheiden subsidie: het Soros-fonds schonk 7000 dollar om het museum nieuw leven in te blazen. De directrice overweegt de nadruk te gaan leggen op de geschiedenis van de collectivisatie van de landbouw.