Revolutie bij Lenfilm

Charles Hoedt

Lenfilm gaat op de schop. De filmkolos wordt geprivatiseerd en gaat in de toekomst meer blockbusters produceren. 'Russische filmsterren moeten beter in de markt worden gezet.'

Het is even pauze in stage 4. In de gang voor de studio zitten vreemd uitgedoste ruimtewezens op een bankje uit te rusten. Een groepje acteurs, verkleed als ridders en ander middeleeuws gespuis, overlegt met elkaar. 'Opnames voor Hard to be a God,'vertelt Aleksandr Pozdnjakov van Lenfilm, de filmstudio en -productiekolos van Sint Petersburg. 'Naar het gelijknamige boek van de gebroeders Stroegatski. Die ken je toch wel?' Hoewel hun werk al in de jaren zestig verscheen, gelden de Stroegatski's nog altijd als dé sciencefictionschrijvers van Rusland. Ze zijn populair bij jong en oud.

Pozdnjakov gidst ons door de lange gangen van Lenfilm. 'Waar kunnen we eens rustig zitten?' Aan de muren hangen plakkaten die doen herinneren aan de roemrijke filmhistorie van de studio's. Sinds de oprichting in 1918 produceerde Lenfilm ruim 1500 films. Ook westerse filmsterren als Elizabeth Taylor en Jane Fonda kwamen hier voor opnames, iets waar Lenfilm nog altijd trots op is.

Het Petersburgse Hollywood is vier hectare groot en ligt op het eiland Petrogradskaja, midden in het stadscentrum, op tien minuten lopen van de Peter en Paul-vesting. Op het terrein bevinden zich opslagruimtes vol kostuums, meubilair en attributen, garages en zelfs een kleine eigen elektriciteitscentrale.

Waar nu opnamestudio 2 is, bevond zich voor de Revolutie van 1917 het beroemde restaurant Aquarium, eigendom van een rijke Russische koopman die de hele vier hectare grond bezat voor het werd onteigend door de bolsjewieken. Aquarium was in de tsaristische tijd niet alleen het beste visrestaurant van de stad, het was ook populair als nachtclub. Als de vloer openging dansten er topless zeemeerminnen in een heus aquarium.

Pozdnjakov, die een boek over de geschiedenis schreef, kan er smaakvol over vertellen. 'Raspoetin en de prinsen van het Romanov-huis kwamen hier incognito om zich te vermaken met operazangeressen en danseressen.' Vlak achter Lenfilm huist overigens nog altijd een Aquarium, al is het nu een luxe Chinees restaurant, een van de betere in Sint Petersburg, maar dan zonder erotisch waterballet.

De geschiedenis van Lenfilm is verweven met die van Rusland en de voormalige Sovjet-Unie. Dit is alleen al te zien aan de filmcatalogus van de studio. De hoofdstukken waarin alle films kort worden behandeld volgen de politieke ontwikkelingen van het land: 1918-1927, 1928-1937, 1938-1947, 1948-1957, 1958-1967, 1968-1977, 1978-1987, 1988-1997 en 1998-2003.

'Je bent hier op bezoek tijdens een historisch omslagpunt van de Russische filmgeschiedenis,' zegt Pozdnjakov. 'Lenfilm staat op het punt om volledig geprivatiseerd te worden. De staat gaat de komende jaren alle aandelen van de studio verkopen.' President Poetin heeft dit beleid in gang gezet. 'Door de staat gerunde bedrijven werken niet effectief. Ook Lenfilm niet,' aldus Pozdnjakov, die het beleid van zijn president van harte steunt. 'Vanaf 2007 krijgen commerciële filmprojecten geen geld meer van de staat.'

Pozdnjakov is een energieke man en een wandelende encyclopedie als het gaat om de Russische en de internationale cinema. Hij werkt sinds 1982 bij Lenfilm en maakte alle veranderingen van dichtbij mee.

Nog maar net afgestudeerd als specialist in film en televisie aan de Staatsuniversiteit van Leningrad ging hij bij Lenfilm aan de slag als story editor. Veel functies volgden, waaronder die van scriptschrijver en producer. Hij speelde ook enkele kleine filmrollen. 'Als generaal Mannerheim in twee Finse films, en een rol in De idioot naar het gelijknamige boek van Dostojevski.'

Tegenwoordig vervult hij de functie van pr-manager bij Lenfilm. Verder heeft hij samen met de artdirector van Lenfilm een dikke vinger in de pap als het gaat om het kiezen van talent dat kans krijgt bij het bedrijf.

'De val van de Berlijnse Muur en de disintegratie van de Sovjet-Unie zorgden voor dramatische veranderingen in de Russische filmindustrie', vertelt Pozdnjakov. Vóór de perestrojka werkten er tweeduizend mensen bij Lenfilm, tegenwoordig zeshonderd.

Lenfilm had voor 1991 een monopolie op de productie van films. 'Nu is er concurrentie. Het oude en traditionele Lenfilm is inmiddels omgeven door kleine maar ambitieuze filmproductiebedrijven. Veel mensen die bij Lenfilm zijn ontslagen, zijn voor zichzelf begonnen.'

Lenfilm maakte in de sovjettijd gemiddeld zestien films per jaar, tegenwoordig zijn dat er vijf. Nog eens vijf worden er in coproductie opgeleverd. Maar liefst 25 series en minidrama's worden opgenomen in de studio's van Lenfilm, in samenwerking met landelijke en lokale tv-stations.

Deze soap opera's brengen goed geld in het laatje. 'Er is grote vraag naar verhalen van eigen bodem. Vanaf december komt De meester en Margarita van Boelgakov op tv. Er zijn tegenwoordig zoveel Russische soaps… mensen willen hun eigen melodrama's.'

Lenfilm is altijd beroemd geweest om zijn arthousefilms: spiritueel van inhoud, vaak langzaam, in de traditie van Tarkovski en Sokoerov. Pozdnjakov is niet bang dat deze traditie door de privatisering van Lenfilm gaat verdwijnen. 'Aanstormend talent, arthousefilms en grote nationale filmprojecten kunnen een beroep blijven doen op subsidie.'

Keerpunt is volgens Pozdnjakov het recente succes van Russische blockbusters als Turks gambiet en vooral Nachtwacht, dat ook in vele westerse bioscopen succes heeft als thriller. Voor Pozdnjakov is dit het bewijs dat ook Russische films het financieel kunnen maken. 'Voorheen maakte vrijwel geen enkele Russische film winst.'

Er wordt momenteel hard gewerkt om de Russische filmindustrie te professionaliseren. De nieuwste geluidsstudio van Lenfilm is daarvan een bewijs. 'Die kan zich meten met de beste in West-Europa. Maar we zijn net pas begonnen met de renovatie. De distributie van films, de promotie en vooral het systeem van het in de markt zetten van filmsterren moet nog worden verbeterd.'

Steeds meer buitenlandse filmproductiehuizen ontdekken Sint Petersburg als ideale draailocatie. De kosten zijn relatief laag en wie een paleis nodig heeft als decor heeft in de tsarenstad volop keus.

Ook voor oorlogsfilms vindt men hier genoeg. Zo werden de buitenopnames voor Der Untergang over de laatste dagen van Hitler in Sint Petersburg gedraaid, juist de stad die zo geleden heeft door de negenhonderd dagen lange Blokkade. Pozdnjakov: 'Sommige wijken zien er zó shabby uit dat ze lijken op Berlijn tijdens de Tweede Wereldoorlog ten tijden van de Britse bombardementen.'

Na de privatisering zal Lenfilm een groot deel van zijn faciliteiten, zoals de studio's en opslagruimtes, verhuizen naar buiten de stad. Alleen het hoofdkantoor zal blijven waar het is.

Met de kostbare vier hectare grond in het centrum van Sint Petersburg kun je namelijk veel meer doen, aldus Pozdnjakov. Er moet een vermaakcentrum komen. 'Het restaurant Aquarium moet terug, maar we willen ook een museum over Lenfilm oprichten, een bioscoop en een dvd-shop waar je Lenfilm-producties kunt kopen. We denken zelfs aan een hotel.'