Fijn, het wordt warmer

René Does

Over één ding zijn de Russische klimaatdeskundigen het eens: het klimaat op aarde is warmer geworden en ook in de komende eeuw zal de temperatuur blijven stijgen. Zij twisten echter over de omvang van deze klimaatverandering en over de vraag of de opwarming voordelig of nadelig is voor Rusland.

In de vorige eeuw is de gemiddelde jaartemperatuur met één tot anderhalve graad Celsius gestegen. De opwarming is in het noorden sterker dan in het zuiden en is in de winter sterker dan in de zomer. Terwijl de weersveranderingen in de gemiddelde cijfers niet zo groot lijken, worden ook in Rusland vaker extreme weersomstandigheden genoteerd, zoals zware stormen en regenbuien of ongebruikelijk hoge temperaturen in de winter.

In juni werden de resultaten van een wetenschappelijk onderzoek bekend, waaruit blijkt dat het aantal meren groter dan 40 hectare in de noordelijke helft van Midden-Siberië is gedaald van 10.882 in 1971 tot 9712 in 1997. De klimaatdeskundigen harrewarren over de oorzaak: komt de afname door de opwarming van het klimaat en het weglekken van de meren in de permafrost of is het een normaal natuurlijk proces waarin meren in de loop der tijd dichtgroeien met vegetatie?

In de enorm omvangrijke Siberische deelrepubliek Jakoetië signaleren de inwoners ook een opwarming. In de winters van de laatste jaren zijn er van week tot week schommelingen van min 30 graden Celsius naar min 55 graden en weer terug, terwijl het vroeger constant min 50 tot min 55 was. 's Zomers zijn er meer overstromingen en worden steeds vaker onbekende vogelsoorten en insecten gezien. Inheemse eskimovolken vrezen dat de ijsbeer en de walrus in hun gebieden zullen uitsterven.

Op het eind van de 21ste eeuw zal het op aarde gemiddeld 3,5 tot 5 graden warmer zijn dan nu, voorspelt directeur Valentin Dymnikov van het Instituut voor Computermathematica van de Russische Academie van Wetenschappen (RAN). 'Op het grondgebied van Rusland zal de opwarming groter zijn dan gemiddeld op aarde. Bij ons zal die in de zomer drie tot vijf graden bedragen en in de winter zes tot tien graden. Het aantal vorstdagen per jaar zal in vergelijking met nu in het grootste deel van Rusland met veertig tot vijftig dalen. De gemiddelde wintertemperatuur zal stijgen van min 10 naar min 3 graden Celsius. De gemiddelde zomertemperatuur zal stijgen van 18 naar 22 graden.'

De vraag is of een hogere gemiddelde temperatuur gunstig of ongunstig is voor Rusland. In het koude Rusland hebben de inwoners meestal weinig bezwaar tegen enige opwarming van het klimaat.

In de sovjettijd werd er gepropageerd dat er geen natuurlijke barrières bestaan die een communist niet kan overwinnen en werden er grote plannen bedacht om het klimaat in Rusland, met name in Siberië, op te warmen. In de Stalin-tijd wilde men de Beringstraat met een dam afsluiten en warm oceaanwater richting deze dam pompen. Dit plan is nog beschreven in de uitgave van de Kinderencyclopedie van 1959.

Bovendien wilden de sovjetautoriteiten in die tijd met grote pompen in de Atlantische Oceaan de warme Golfstroom verlengen. Men hoopte zo ook de Noordelijke Zeeroute boven Siberië langer open te houden, zodat bijvoorbeeld het traject Londen-Yokohama kon worden verkort van 21.000 kilometer (via het Suez-kanaal) tot 14.000 kilometer via de noordelijke route.

In de jaren zestig werd het plan bedacht om in Midden-Siberië langs de Jenisej enorme stuwmeren aan te leggen, waardoor het strenge continentale Siberische klimaat wat kon worden verzacht met elementen van een zeeklimaat.

De bioloog Joeri Dgeboeadze, vice-directeur van het Instituut voor Milieu- en Evolutievraagstukken van de RAN, voorziet ook voor Rusland 'rampzalige' gevolgen van de opwarming. Vanuit het zuiden zal de woestijn oprukken. Hij waarschuwt voor moerasvorming in gebieden met permafrost, dat wil zeggen meer dan de helft van het Russische grondgebied. De daaruit voortkomende snelle toename van allerlei virussen en insecten zal tot enorme epidemieën als malaria onder de bevolking leiden, aldus Dgeboeadze.

De vooraanstaande klimatoloog Vladimir Klimenko daarentegen ziet enige opwarming niet als bezwaar. Hij zegt dat een temperatuur van 20 graden Celsius de optimale is voor het bereiken van economische voorspoed. 'Nu wordt het vanzelf eindelijk wat warmer in Rusland, en dan is het weer niet goed. Rusland is een land van permanente klimatologische catastrofes. Van de afgelopen duizend jaar zijn er 800 geweest met misoogsten!' Die misoogsten zijn vooral het gevolg geweest van extreme kou, aldus Klimenko.

Hij stelt verder dat Rusland genoeg bossen heeft om extra broeikasgassen te verwerken en dat het smelten van ijskappen ter plekke wordt gecompenseerd door extra sneeuwval als gevolg van de stijgende temperaturen.

Ook de natuurkundige Oleg Sirotenko, als landbouwmeteoroloog verbonden aan Rosgidromet, het Russische KNMI, denkt dat door de opwarming van het klimaat de landbouwproductie flink zal groeien in Rusland. Het groeiseizoen zal per jaar gemiddeld dertig dagen langer worden. 'Dit is voor onze boeren een geschenk uit de hemel', aldus Sirotenko.

Hij wijst er wel op dat in het enorm uitgestrekte Rusland de gevolgen van de opwarming regionaal sterk kunnen verschillen. Aan de zuidelijke randen zal door extra woestijnvorming het effect op de landbouw ongunstig zijn, maar daarboven zal de opwarming wel gunstig uitwerken. 'Rusland is een groot land en we kunnen makkelijk een stukje naar het noorden opschuiven.'

Ongunstig is volgens Sirotenko dat rond het jaar 2100, als de zeespiegel met dertig tot vijftig centimeter zal zijn gestegen, Sint Petersburg - net zoals Nederland en Bangladesh - onder water kan zijn verdwenen.

Ook in Rusland zijn de klimaatgeleerden er dus niet uit of alle voorspelde klimatologische effecten van de opwarming wel zullen plaatsvinden en welke gunstig of ongunstig zullen uitpakken voor het land.

Sirotenko en Klimenko zeggen echter allebei dat de hedendaagse opwarming van het klimaat op aarde een afwijking is van de algemene trend van afkoeling sinds het ontstaan van onze planeet. Over twee eeuwen zal er volgens Sirotenko weer een periode van afkoeling aanbreken.

Ook Klimenko zegt dat afkoeling de algemene trend zal blijven: 'Onze planeet wacht een sombere toekomst. Uiteindelijk zal de aarde het lot van Mars herhalen en veranderen in een bevroren bol.'