Ultraflexibele arbeidsmarkt

René Does

Op de Russische arbeidsmarkt wordt op grote schaal gediscrimineerd. Volgens een verslag in het dagblad Novyje Izvestija heeft 56 procent van de Russen in de arbeidsleeftijd te maken gehad met vormen van discriminatie in vacatures of tijdens sollicitatiegesprekken. Het gaat natuurlijk vooral om de bekende discriminatie op basis van leeftijd, geslacht en nationaliteit. Soms stuiten werkzoekenden op vreemde vormen van discriminatie, zoals op basis van haarkleur, sterrenbeeld of liefde voor katten.

Leeftijdsdiscriminatie is de meest voorkomende vorm van discriminatie op de Russische arbeidsmarkt, die thans 74,1 miljoen mensen in de arbeidsleeftijd telt. Wie ouder is dan 35 jaar heeft het moeilijk. Hierna volgt discriminatie op basis van geslacht. Vrouwen verdienen minder dan mannen voor hetzelfde soort werk. Sommige beroepen zijn zeer moeilijk toegankelijk voor vrouwen. Zo is het voor afgestudeerde juristes bijna onmogelijk een baan in de juristerij te veroveren. Twee derde van de managementbanen is in de praktijk ook voor vrouwen ontoegankelijk. Discriminatie op basis van nationaliteit, dat op plaats drie staat, treft vooral werkzoekenden uit Kaukasische volken.

De econoom Rostislav Kapeljoesjnikov van het Centrum voor Arbeidsstudies van de Hogeschool voor Economie vertelde onlangs in het weekblad Literatoernaja Gazeta dat bepalingen uit de arbeidswetgeving en arbeidscontracten nauwelijks worden nageleefd op de Russische arbeidsmarkt. Een kwart van de salarissen ligt onder het officiële bestaansminimum. In de jaren negentig waren er maandenlange vertragingen in de salarisbetaling, maar ook tegenwoordig komt dit nog regelmatig voor.

Het niet naleven van de arbeidswetgeving heeft daarentegen als voordeel gehad dat de Russische arbeidsmarkt in de economische crisisjaren na de ondergang van het communisme zich snel en flexibel kon aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Zo zijn er geen massastakingen, grote werkloosheid of massale bedrijfssluitingen geweest. Na de verdwijning van de planeconomie veranderde de Russische arbeidsmarkt in 'de droom van iedere neoklassieke econoom,' aldus Kapeljoesjnikov.

Massaontslagen en hoge officiële werkloosheid bleven uit omdat werknemers grote, dikwijls onwettige verslechteringen in hun arbeidsvoorwaarden accepteerden. Door inflatie daalde de koopkracht van hun lonen aanzienlijk. Salarissen werden vaak maanden te laat uitbetaald en men moest gedwongen arbeidstijdverkorting accepteren. Die extra vrije tijd werd ingevuld met tijdelijke klussen en werken op de datsja.

De keerzijde is dat werknemers zich niet sterk met hun bedrijf verbonden voelen en een 'daglonermentaliteit' hebben ontwikkeld. In de eerste helft van de jaren negentig is 40 procent van de werknemers van baan veranderd. 'Niet wetten en contracten, maar informele banden en praktijken vormen het reguleringsmechanisme van de Russische arbeidsmarkt,' aldus Kapeljoesjnikov.

Onder Poetin heeft zich economisch herstel ingezet. Kapeljoesjnikov verwacht dat de ordeloosheid op de Russische arbeidsmarkt zal verdwijnen. Hij waarschuwt dat mogelijke 'populistische' maatregelen ten gunste van werknemers niet de flexibiliteit van de arbeidsmarkt mogen aantasten. 'De "flexibiliteit ter overleving" moet worden opgevolgd door "flexibiliteit voor groei".' Door de omvangrijke vergrijzing van de bevolking zal de machtspositie van de werknemers op de arbeidsmarkt de komende jaren echter aanzienlijk sterker worden.