Dood van een bankier

Jan Limbeek

Op 13 september 2006 werd Andrej Kozlov (41) dodelijk verwond bij een aanslag van huurmoordenaars. Hij was sinds april 2002 een van de plaatsvervangende presidenten van de Centrale Bank van Rusland (CBR) en verantwoordelijk voor bancaire hervormingen. Kozlov was een van de weinige personen die werk maakte van het opschonen van de bancaire sector. De moord is waarschijnlijk te wijten aan de vele vijanden die hij hierbij maakte. Hoewel er regelmatig aanslagen plaatsvinden, is een dergelijke brute en brutale moord op een trouwe overheidsdienaar uitzonderlijk.

Kozlov pakte het 'virtuele kapitaal' aan waarmee banken aan de vermogenstoets konden voldoen. Banken leenden kapitaal uit aan nepfirma's die het gebruikten om aandelen in de bank te kopen. Dit virtuele kapitaal maakte drie jaar geleden naar schatting een kwart van het bankkapitaal uit en is nu verdwenen.

Kozlov wilde ook weten wie de werkelijke eigenaars waren van de banken. Hij gebruikte hiervoor het nieuwe deposito-garantiesysteem, dat in 2004 in werking trad.

Dit systeem was bedoeld om het vertrouwen van de consument in commerciële banken te herstellen door het overgrote deel van de gezinnen hun inleg te garanderen. Als een bank omvalt krijgen spaarders tot 190.000 roebel terug (ruim 7000 dollar of 5600 euro). Dit doel is bereikt: ondanks de negatieve reële rente groeide de inleg van gezinnen in commerciële banken hard. Het vertrouwen in banken neemt toe en spaargeld op de bank brengt meer op dan wanneer het onder de matrassen blijft liggen.

Kozlov liet bovendien niet iedere bank zomaar toe tot het garantiesysteem. Om toegelaten te worden moest een bank aan een aantal eisen voldoen. In feite moesten alle banken opnieuw een vergunning aanvragen bij de CBR. In dit proces werden ruim 900 banken toegelaten, maar de sector werd toch transparanter. Er vielen tientallen banken af. Eind jaren negentig waren er 1400 banken en nu nog ruim 1200, waarvan de CBR er zo'n 300 als instabiel beoordeeldt.

De laatste tijd treedt de CBR harder op tegen schimmige bankpraktijken. In 2005 werden 35 vergunningen van banken ingetrokken, waarvan 14 naar aanleiding van een overtreding van de witwasregels. Tot Kozlovs dood waren dit jaar al 36 vergunningen ingetrokken vanwege witwasoperaties.

Op dit moment wordt een document besproken binnen de CBR om de criteria voor stabiele banken aan te scherpen. Kozlov verwachtte dat de nieuwe criteria, die vele banken de kop zouden kunnen kosten, vanaf 2007 in werking zouden treden.

Toch is Kozlov niet als een olifant in een porseleinkast tekeer gegaan. Heden ten dage functioneert nog steeds een absurd hoog aantal van ruim 1200 banken, waarvan driekwart de toets der kritiek van de CBR heeft doorstaan.

Een blinde hervormer was hij evenmin, getuige zijn opvatting dat buitenlandse banken geen eigen filialen in Rusland zouden mogen openen. Russische banken zijn naar zijn mening geen partij voor buitenlandse banken. Als voorbeeld gebruikte hij Oost-Europa, waar de eigen banken binnen de kortste keren werden weggeconcurreerd.

Kozlovs hervormingen waren bedoeld om van Russische banken eindelijk normale instellingen te maken. In elke markteconomie spelen banken een cruciale rol als tussenpersoon. Ze trekken geld aan en lenen dat vervolgens uit aan de efficiëntste bedrijven. Leningen aan particulieren stimuleren de consumptie. Maar in Rusland waren banken eerder parasitaire en klantonvriendelijke instellingen die zich vooral bezighielden met illegale of half illegale zaken: profiteren van inflatie, speculeren met obligaties, het aanbieden van constructies om belasting te ontduiken, witwassen en kapitaalvlucht.

De dood van Kozlov is een persoonlijke tragedie, maar heeft volgens velen geen gevolgen voor het bankbeleid. Wel is het mogelijk dat de CBR nog voorzichtiger gaat opereren. Het beleid moet immers uitgevoerd worden door personen en zoveel eerlijke en moedige financiële topdeskundigen zijn er niet.

Tot het ontslag in maart 2002 van Viktor Gerasjtsjenko, volgens Jeffrey Sachs 'de slechtste bankpresident van de wereld', stond de CBR bekend als een zwakke en ledige instelling. Overigens was het ontslag van Gerasjtsjenko voor Kozlov reden weer terug te keren naar de CBR. De voorlopige opvolger van Kozlov is zijn ondergeschikte Gennadi Melikjan.