Gek op Rembrandt

Charles Hoedt

Als geen andere Russische kunstenaar kan Vjatsjeslav Michajlov schilderen in de stijl en techniek van Rembrandt. Andere helden van de schilder zijn Poesjkin en de popgroep Pink Floyd. 'Ik kopieer niet, ik interpreteer.'

Zijn open en doordringende ogen - donkerbruin van kleur - vallen het eerste op als Vjatsjeslav Michajlov de deur van zijn atelier opendoet. Zijn werkplaats is een 5-kamer appartement op de bovenste etage van een statig woonhuis op Vassilevski-eiland, op vijf minuten wandelen van de metro.

De belangrijkste ruimte van het atelier is wijds en groots met een fabuleus uitzicht op daken van Sint Petersburg. Het lijkt of we ons in een klein museumdepot bevinden, zoveel doeken staan er, netjes gerangschikt naast elkaar. Als Michajlov vertelt over zijn werk, pakt hij er voorbeelden bij uit zijn verzameling, of sleept hij met doeken uit een van de andere kamers. Aan een wand hangen familiefoto's van zijn vrouw Lidia, zijn kleinkinderen en ontmoetingen met collega-kunstenaars.

Michajlov draagt een schilderstenue waaraan je kunt zien dat hij vandaag nog heeft gewerkt. Schilderen is zijn lust en zijn leven. Vrijwel elke dag is hij hier in zijn atelier aan de slag.

Ik plan nooit iets, zo vertelt hij als we hem vragen naar zijn plannen. 'Voor mij is het al een groot geluk om 's morgens om zeven uur op te staan en naar mijn atelier te gaan om er te schilderen.' Filosofisch voegt hij er aan toe: 'God geeft ons de mogelijkheden om te leven, te schilderen. Hij bepaalt alles. De mens is geboren om te sterven; in de korte periode van leven wil hij zo veel vertellen... Wat waarschijnlijk ook de reden is waarom mensen muziek schrijven, iets uitvinden, of schilderijen maken. Iedereen wil toch iets achterlaten.'

Michajlov, geboren vlak na de oorlog in september 1945 in het toenmalige Leningrad, is volgens Russische kunstkenners en -critici een van de grootste en populairste hedendaagse schilders van Rusland. Zijn werk hangt onder meer in het Russisch Museum in zijn geboortestad en het Tretjakov Museum in Moskou. Meer dan 200 tentoonstellingen in binnen- en buitenland, prijken op zijn lijst. Het beroemde veilinghuis Sotheby's zal zijn werk dit jaar in New York en Londen tentoonstellen en veilen.

Hoewel Sotheby's natuurlijk 'de top' is voor elke kunstenaar, blijft Michajlov er zelf bescheiden over. Met evenveel enthousiasme praat hij over een kunstgalerie in Nederland. 'In Goes - ik geloof dat het Goes was. Daar heb ik een tijdje gewerkt, een galerij wilde mijn schilderijen tentoonstellen. Een uur na de opening waren al mijn werken verkocht. Gelukkig konden ze allemaal de hele expositieperiode blijven hangen.'

Michajlov wordt als kunstenaar tot het expressionisme gerekend, maar het is moeilijk hem bij categorieën of stromingen in te delen. De Rus combineert technieken, stijlen en materialen van klassieke schilders met die van de moderne, abstracte kunst, maar ook gebruikt hij ze los van elkaar om een beeld op het linnen of papier te vereeuwigen of op te roepen. 'Ik houd er niet van als mensen me vragen wat het schilderij betekent, het is niet altijd uit te leggen. Eigenlijk is het net als muziek; iedereen voelt er iets bij op zijn manier.'

In zijn serie Ontologisch Sint Petersburg legt hij bijvoorbeeld de architectonische eigenschappen van monumenten, straten en gebouwen in zijn geboortestad vast in abstracte vormen en vele, overwegend sombere kleuren. Zijn zwart-wit tekeningen, vooral de serie Gelaten van Rusland, lijken daarentegen als twee druppels water op de getekende personen, zo gedetailleerd zijn de gezichten, de ogen, de rimpels met potlood getekend (hoewel ze ook weer niet portretten kunnen worden genoemd).

Michajlov studeerde aan het Repin Instituut voor de Kunsten. Leraren kunnen zich nog herinneren dat hij bij tekenlessen na het zien van een voorwerp of persoon een blinddoek om deed en het onderwerp op papier zette. 'Maar de echte les was toen ik in de Hermitage schilderijen van Rembrandt moest bestuderen en natekenen,' aldus Michajlov.

De Hollandse meester liet Michajlov nooit meer los. 'Rembrandt was niet alleen een groot schilder, hij hield net als ik van tekenen. Eerst schets je iets, de kleuren vul je later in. Rembrandt tekende en schilderde de mensen zoals ze zijn, zonder ze mooier te maken, en juist zo legde hij de mens in al zijn schoonheid vast. De binnenkant was bij hem altijd belangrijker dan de buitenkant.'

Gegrepen door Rembrandt begon Michajlov in 1986 met zijn Rembrandt-cyclus. Net als Rembrandt stak Michajlov veel tijd in de bestudering van de anatomie. Hij maakte ruim 80 schilderijen in de stijl van de Hollandse meester, volgens zijn techniek of met een van zijn thema's. 'Portretten van filosofen of mijn vrouw in een historisch kostuum. Maar ik kopieer nooit iets voor de volle 100 procent, ik interpreteer zijn werk. Rembrandt is voor mij een levende bron van inspiratie.' Een aantal van zijn 'Rembrandts' is komende maand mei te zien op een speciale tentoonstelling in de voormalige Hollandse Kerk aan de Nevski Prospekt.

In zijn werk weet Michajlov goed de tijdgeest aan te voelen. In de cyclus getiteld Het Russisch huis greep de kunstenaar halverwege de jaren '90 terug op thema's als religie, iconen en het dorp met de houten izba's. Een volger van mode is hij echter niet. 'Soms lijkt het of de mens steeds minder van doen heeft met kunst en dat machines het overnemen. Op grote tentoonstellingen komt 90 procent van de kunst uit de computer rollen. Maar op veilingen als die van Sothebby's zie je geen meesterwerken gemaakt door de pc; machines maken kunst zonder passie.'