De keuze van kleine Jan

Ivo Pertijs

Prospekt-medewerker Ivo Pertijs is vader van Jan, een eigenzinnige tweetalige Nederlands-Russische kleuter. In Moskou gingen vader en zoon op zoek naar de leukste Russische kinderboeken. Jan is vijf jaar.

Op de begane grond van de hoofdvestiging van boekhandel Moskovski Dom Knigi aan de Nieuwe Arbat is sinds kort een speciale kinderafdeling. Tussen de opgezette dieren (een beer, vos, kraai en andere dieren uit Russische fabels) is het aangenaam toeven voor de jonge lezers. De kleintjes zitten op gekleurde stoeltjes en kijken naar een groot lcd-scherm, waarop die middag de Russische versie van Alice in Wonderland te zien is.

Ook mijn zoon Jan weet snel een plekje te vinden. Zodra de film is afgelopen verplaatst zijn aandacht zich naar het tekenpapier op de tafels en de aantrekkelijke schappen met allerlei spannende Walt Disney-boeken. Hier vindt Jan een boek over Cars en iets verderop een uitgave van de Ninja Turtles. Een ouder meisje verdiept zich intussen in een romantisch sprookje. Een verkoopster bevestigt wat ik al wist: Disney-boeken en andere titels gebaseerd op tekenfilms, zijn enorm populair bij de jongste Russen.

De jeugdhoek van Moskovski Dom Knigi mag bijzonder genoemd worden. Kinderen vermaken zich er prima en de titels zijn gemakkelijk te vinden. Voor elke leeftijd is er een eigen hoekje, zodat de allerkleinsten de groepjes enthousiaste pubers niet storen.

Verkoopster Zara haalt haar schouders op bij de vraag of Russische kinderen nu minder lezen dan voorheen. 'Het ene kind leest graag, het andere leest alleen omdat het moet.' De populairste titels wijst ze zo aan. 'Harry Potter en Luc Bessons fantasy-serie over Arthur zijn razend populair bij zowel de jongens als de meisjes. De eerste delen van Harry Potter hebben we in het Russisch, het laatste deel voorlopig alleen nog in het Engels. De Russische vertaling verwachten we binnenkort.'

En Tanja Grotter? 'Die boeken zijn lang niet zo populair.' Zara voegt hier aan toe dat ook Russische auteurs het goed doen bij de jeugd. 'Kinderen in de leeftijdscategorie 7-10 jaar lezen bijvoorbeeld graag de boeken van Bratja Sjark. Dit zijn spannende titels uit de serie tajny.ru, terwijl bij iets oudere jongens de boeken van verfilmingen van het werk van sovjetschrijver Anatoli Rybakov goed scoren.' Meiden rond de twaalf, veertien jaar hebben hun eigen idolen. 'Naast de typische meisjesboeken van de Russische auteurs Jelena Nesterina, Jelena Oesatsjova, Svetlana Loedenets en Anna Antonova lezen ze romans van buitenlandse schrijfsters als Jacqueline Wilson (Pestmeiden) en Meg Cabot (Dagboek van een prinses).'

De kans dat deze auteurs, met uitzondering van Rybakov, op de verplichte leeslijst van de scholen staan is zeer klein. Scholen geven de voorkeur aan klassieke werken. 'Deze zomer moest mijn zoon van dertien, die nu in de zevende klas zit, ongeveer dertig boeken verplicht lezen. De standaardboeken van Tsjechov, Tolstoj en andere grote Russische schrijvers domineerden de lijst. Verder stonden er ook de bekendere buitenlandse auteurs op. Mijn zoon bijvoorbeeld houdt van de romans van Victor Hugo. Eerlijk gezegd herinner ik mij geen moderne titels op de lijst,' zegt juf Jelena, die op de kleuterschool werkt waar mijn zoon Jan naartoe gaat.

Voor de gelegenheid laat Jelena de kleine bibliotheek in haar klaslokaal zien. Op enkele planken staan tussen de traditionele Russische sprookjes onder meer werk van Sergej Michalkov, een stapeltje oude sovjetboekjes en Sasja i Masja. De laatste is de Russische vertaling van Jip en Janneke van Annie M.G. Schmidt, die eerder dit jaar in vijf deeltjes op de Russische markt verscheen. Juf Jelena hemelt de verhaaltjes op - 'Prettig om voor te lezen' - en ook de kinderen zijn er dol op. Boekhandels noemen de boekjes nu al een bestseller.

Jan was dolgelukkig toen hij hoorde dat 'zijn' Jip en Janneke, die hij al 'heel lang' kende, ook in het Russisch zou verschijnen. Speciaal voor hem vertelt de juf tijdens het voorlezen aan de groep dat Sasja en Masja eigenlijk Jip en Janneke heten. Overdag leest de juf uit Sasja i Masja voor en 's avonds voor het slapengaan, luistert Jan weer met evenveel plezier naar een verhaaltje over zijn twee helden, in het Nederlands of het Russisch, dat is hem om het even.

De Russische vertaalster van Jip en Janneke is Irina Trofimova. Zij vertaalde ook de kinderboeken van Toon Tellegen naar het Russisch. Ze vindt het lastig om de verschillen tussen Russische en westerse kinderboeken aan te duiden. 'Er bestaan in elke taal goede en slechte boeken.' Wat kinderboeken betreft zijn de Russische volgens haar leerzamer. 'In sprookjes is er altijd een goed en een slecht iemand. De slechte krijgt uiteindelijk veel problemen en de goede een mooi kasteel. Daarom had men in het begin het gevoel dat de sprookjes van Tellegen in Rusland nooit een succes zouden worden. Wat heb je aan een olifant die in bomen klimt?' Maar de reacties vielen erg mee. 'Een goed boek blijft altijd een goed boek, dat zie je ook aan de verkoop van Tellegens boeken in Rusland. Er zijn hier zelfs toneelstukken van gemaakt.'

Voor de meeste kinderen maakt het helemaal niet uit of een verhaal van Russische of westerse origine is. Jan deert het in ieder geval niet. Behalve uit Sasja i Masja leest mama ook voor uit De allerbeste Russische sprookjes en Smesjariki (kleine, ronde gekleurde wezentjes die allerlei avonturen beleven), terwijl ik hem naast Jip en Janneke ook uit een Nederlands sprookjesboek voorlees.

Poesjkin kent hij alleen van horen zeggen, mijn vrouw is namelijk niet zo dol op de sprookjes van Poesjkin. 'Ik vind ze niet echt kindvriendelijk en wat ouderwets, vooral voor een jongen als Jan die erg westers georiënteerd is. Een uitzondering is het sprookje over de gouden vis, omdat dat een heldere moraal heeft, ook voor kinderen van deze tijd,' aldus mijn vrouw Inna.

Vergeleken met vroeger is het boekenaanbod nu zeer breed en zijn de prijzen relatief laag. Daarom geven wij de voorkeur aan een bezoek aan de boekhandel boven het lenen van een boek bij de bibliotheek. Sommige leesboeken kosten nog geen drie euro, maar de gemiddelde prijs schommelt tussen de vijf en zeven euro. Steeds vaker komen we duurdere boeken tegen. Voor een wat dikkere pil van goede kwaliteit betaal je al snel tien tot veertien euro en ook de vertaalde werken kunnen nog wel eens duurder uitvallen.

Vrijwel elke school beschikt over een eigen bibliotheek met de verplichte literatuur. Russische kinderen hebben dus de keuze om te kopen in de winkel of gratis te lenen in de bibliotheek. Voorlopig hoeven wij ons nog geen zorgen te maken over Jantjes leeslijst. Hij leest weliswaar al zelfstandig korte woordjes en zinnetjes, maar voor een leesboek is het nog te vroeg. Leren lezen doet hij alleen thuis, op de kleuterschool wordt hier nog geen aandacht aan besteed. Volgens juf Jelena komt dat pas later, kort voordat de kinderen naar de eerste klas gaan. Tot die tijd ligt de verantwoordelijkheid bij ons.