Wit-Russen studeren in Litouwen

Margreet Strijbosch (tekst en foto)

De groeiende onvrijheid in Wit-Rusland maakt dat steeds meer jongeren in het buitenland willen studeren. Velen nemen hun toevlucht tot de European Humanities University in Vilnius. De universiteit werd 15 jaar geleden opgericht in Wit-Rusland, maar ging in 2005 in ballingschap in buurland Litouwen.

'Heute hat es ziemlich viel geregnet. Gestern hat es allerdings noch mehr geregnet als heute. Vorgestern…' Aangespoord door haar docente leest de 20-jarige Polina haar huiswerk hardop voor. Polina en haar medestudenten volgen Duitse conversatieles op de European Humanities University (EHU) in Vilnius. Polina studeert communicatie en journalistiek. Op zich niets bijzonders, behalve dan dat zij een Wit-Russische is, die op een Wit-Russische universiteit studeert… in het buitenland. Samen met zo'n 420 medestudenten heeft zij haar toevlucht gezocht in buurland Litouwen. De EHU is namelijk een universiteit in ballingschap.

Polina in de bibliotheek van de EHU. Rector Michajlov moest bij vertrek van de universiteit naar Vilnius zijn bibliotheek achterlaten in Minsk. Met behulp van diplomaten zijn de boeken in kleine plukjes naar Vilnius 'gesmokkeld'. Links op de achtergrond staat Kirill.

Anatoli Michajlov is rector van de EHU. Vijftien jaar geleden zette hij de universiteit op in zijn vaderland, in de hoofdstad Minsk. De Sovjet-Unie was net uiteengevallen, het communisme was ten einde, en ook in Wit-Rusland heerste opluchting en enthousiasme omdat er nieuwe tijden waren aangebroken.

Tenminste, dat dacht men. Tot in 1994 Aleksandr Loekasjenko president werd. Loekasjenko ontwikkelde zich langzaam maar zeker tot een dictator, die niet van plan was vrijwillig te vertrekken toen zijn termijn afliep. Hij paste de grondwet aan, onderdrukte politieke tegenstanders en bracht de belangrijkste media onder staatscontrole.

In de tweede helft van de jaren negentig werd, terwijl Loekasjenko het nog druk had met het verstevigen van zijn positie, de EHU steeds populairder. Dit was onder meer te danken aan de vakken die er werden gedoceerd: mens- en maatschappijwetenschappen, rechten, filosofie, theologie en talen.

Volgens Michajlov waren deze vakken relatief nieuw: 'Natuurwetenschappen waren goed ontwikkeld in de sovjettijd, maar de vakken die wij doceren niet.' In de sovjetperiode werden de alfa- en gammawetenschappen als overbodig en zelfs gevaarlijk beschouwd. Dit ging in de Stalintijd zo ver, dat iemand die een vreemde taal sprak, automatisch als landverrader werd beschouwd en in een kamp kon belanden. Michajlov: 'Ik heb niets tegen scheikunde of wiskunde, maar in een tijd als de onze, waarin de wereld sterk verandert, moeten we proberen die veranderingen met passende kennis, met name van de sociale wetenschappen, te begrijpen.'

Het is dus niet verwonderlijk dat de EHU bij studenten wel, maar bij de Wit-Russische regering allerminst populair was en is. Michajlov: 'In 2004 werd ik ontboden bij de minister van Onderwijs. Hij maakte me complimenten met de universiteit, maar het gesprek eindigde ermee dat ik moest opstappen.' Ook de universiteit moest de poorten sluiten. Maar Michajlov en zijn medeoprichters wilden hun geesteskind niet loslaten. De rector vond voor zijn universiteit onderdak bij de buren, in Litouwen.

Sinds 2005 studeren daar enige honderden Wit-Russische jongeren. Zij delen hun gebouw en de slaapzalen met Litouwse studenten en krijgen een studiebeurs uit diverse fondsen van over de hele wereld, onder meer van de Europese Unie. Begon Michajlov in 2005 met zo'n 200 studenten, inmiddels is dit aantal meer dan verdubbeld. Dit succes is mede te danken aan Loekasjenko. In 2006 meldden zich tientallen nieuwe studenten en docenten aan die hadden deelgenomen aan de demonstraties tegen de in hun ogen oneerlijke herverkiezing van de president, en die vervolgens van de universiteit waren gestuurd.

Michajlov is blij met de aanwas, maar de financiering van de EHU wordt er niet makkelijker door. De meeste Wit-Russen hebben geen geld om een studie in het buitenland te betalen. Zij zijn afhankelijk van beurzen. Michajlov: 'Ik krijg veel morele steun, maar ik heb weinig structurele inkomsten. Bovendien is het zwaar voor de docenten om hier te werken. Hun gezinnen wonen nog in Wit-Rusland, en zij moeten heen en weer reizen. Met de bus naar Minsk kost al gauw een uur of vier, vijf.'

Mikhajlov heeft een flat gehuurd voor de docenten, die zij moeten delen met collega's. Daarnaast heeft hij ook Litouwse docenten in dienst genomen. Ondanks alle problemen is het enthousiasme onder de studenten groot. Polina - uit het begin van dit verhaal - gaat maar eens in de maand naar huis. 'Anders wordt het te duur,' zegt ze.

Haar medestudent Kirill (18) is zelfs tegen de zin van zijn ouders naar Vilnius vertrokken. Hij gaat eens in de twee, drie maanden naar huis. 'Ik heb het veel te druk om vaker te gaan,' zegt hij. Het reizen zelf is voor hen niet problematisch. Maar ze vertellen dat studenten die hebben deelgenomen aan de demonstraties van vorig jaar soms uit de bus naar Minsk worden gehaald en dat al hun spullen, inclusief laptop, grondig worden doorzocht.

Zowel Polina als Kirill willen later in Wit-Rusland werken. Maar dan moet er wel eerst iets veranderen in hun vaderland. Desnoods gaan ze dat zelf doen. 'Wij zijn nu nog in de minderheid,' zegt Polina. 'Maar later zijn er misschien meer mensen die anders denken.'

Polina moet lachen om de vraag of de studenten van de EHU soms les krijgen in het organiseren van een nieuwe revolutie. 'We leren hier om niet bang te zijn, om onze gedachten te ontwikkelen, we werken aan de spirit. Omdat we hier met zijn allen in het buitenland zitten, moeten we dicht bij elkaar blijven, en leren we om te overleven.'