Marinina verlaat de misdaad

Ivo Pertijs

Marina Aleksejeva (1957) begon zestien jaar geleden onder het pseudoniem Aleksandra Marinina te schrijven. De toenmalige analytica van de Russische politie zag hierin een mogelijkheid om haar visie op deze mannenwereld met anderen te delen. Tientallen miljoenen verkochte boeken later kondigt de 'koningin van de Russische vrouwelijke detectives' aan dat ze het detectivegenre gaat verlaten. 'Eigenlijk is een misdaad helemaal niet interessant.'

Een eigen kantoor in een prestigieuze wijk van Moskou is een luxe die Aleksandra Marinina, zoals iedereen haar in Rusland kent, zich nu makkelijk kan veroorloven. Haar detectives gaan nog altijd als warme broodjes over de toonbank. Op hoeveel exemplaren de teller inmiddels staat? Geen idee, dat moet je aan mijn manager vragen,' antwoordt de schrijfster. Ze roept de manager erbij. Een wat oudere man verschijnt en somt de verkoopcijfers droogjes op: 42 miljoen in Rusland en nog eens twee miljoen in het buitenland. Boeken van Marinina verschenen in vijfentwintig landen, waaronder Nederland.

Een bescheiden glimlach verschijnt op haar gezicht. Verkoopcijfers maken op haar allang geen verpletterende indruk meer. Integendeel, tijdens het interview toont ze zich een nuchtere vrouw die zich niet gek laat maken door haar sterrenstatus.

Marinina geldt als pionier in de Russische vrouwelijke detectives, een genre dat zich pas na de val van de Sovjet-Unie ontwikkelde. Als geen ander kent zij de politiewereld. De ouders van Marinina werkten beiden voor de veiligheidsorganen en hielden van hun werk. In de jaren tachtig en begin jaren negentig werkte Marinina als analytica bij de Russische politie. Ze verdiepte zich in de psyche van criminele geesten en in misdaadstatistieken ('ontzettend interessant werk!'). Van haar hand verschenen tientallen wetenschappelijke publicaties. Een succesvolle carrière binnen de politie lag voor de hand.

Toch was en is de Russische politie een mannenbolwerk waar op vrouwelijke medewerkers altijd wat wordt neergekeken. 'Elke baas of afdelingshoofd geeft de voorkeur aan mannen. Mannen zijn minder vaak ziek, blijven niet thuis voor een ziek kind, gaan niet met zwangerschapsverlof en haasten zich niet huiswaarts om te koken. Een baas kan een mannelijke medewerker tot laat in de avond op het werk houden.'

Marinina zelf was in de 'bevoorrechte positie' dat ze kinderloos was. Ook voor haar echtgenoot hoefde ze niet naar huis te rennen. 'Hij kookt zelf en werkte net als ik voor de politie. Hij wist dat ik daarom tot 's avonds laat of in het weekeinde moest werken. Als een vrouw carrière bij de politie wil maken, moet ze ver boven de mannelijke concurrenten uitsteken. Sommige fouten die mannen maken worden vrouwen niet vergeven.

In de cultuur van het ministerie van Binnenlandse Zaken (waaronder de politie valt, IP) is het niet gepast dat een vrouw tegen de wil van de baas of leidinggevende ingaat.' Met een aantal zaken was Marinina het niet eens, maar ze waagde het niet om de leiding direct te bekritiseren of hierop aan te spreken. 'Ik durfde niks te zeggen uit angst voor ontslag. Ik kon het echter ook niet voor mij houden.' Daarom schreef ze een boek voor het tijdschrift Militsija onder het pseudoniem waarmee ze later faam verwierf. 'Mijn eerste boek was een vrouwelijke wens. Ik schreeuwde alles uit om mij vervolgens te verschuilen.'

Het eerste detectiveverhaal schreef ze in 1991 met een collega. Daarna ging Marinina alleen verder en introduceerde ze het personage Anastasija (Nastja) Kamenskaja. De protagoniste is een 'grijze muis' met een groot analytisch vermogen die werkt voor de Moskouse recherche. Kamenskaja is zowel een insider (rechercheur) als een outsider (vrouw) bij de politie, wat duidelijk ook voor Marinina zelf gold.

Maar er zijn meer overeenkomsten tussen Kamenskaja en de schrijfster. 'Negentig procent van Kamenskaja is gebaseerd op mijn eigen leven,' verklaart ze. Voor haar gevoel is Kamenskaja bijna het evenbeeld van haarzelf. Daarom blijft de lezers een aantal scènes zeker bespaard. 'Ik zal nooit iets schrijven over de slechte gezondheid van de ouders van Kamenskaja. Als de moeder van Kamenskaja zou overlijden, dan is dat op de eerste plaats voor mijn eigen moeder een echte schok!'

De heldin zal ook nooit vreemdgaan, omdat Marinina's echtgenoot het prototype van Kamenskaja's partner is. 'Ooit vond er iets in de boeken plaats wat op vreemdgaan leek en dat leverde thuis direct een woordenwisseling met mijn man op. 'Hoe kon je jouw Nastja dit laten doen?' vroeg hij zich boos af. Op principiële gronden weigert Marinina erotische scènes in haar boeken te beschrijven. Ze trekt een vies gezicht en stelt dat ze erotiek in literatuur 'maar niets vindt'.

Aanvankelijk schreef Marinina vooral gedurende de vakanties. Na het eerste Kamenskaja-boek vroeg ze aan het tijdschrift of ze wel door moest gaan. 'Je hebt het prima gedaan, ga door', kreeg ik te horen. Dat ging zo door tot 1995, toen de grote Moskouse uitgeverij Eksmo Marinina benaderde. Sindsdien werkt ze samen met deze uitgeverij.

Het enthousiasme van Eksmo voor de Kamenskaja-cyclus is niet vreemd. Thema's als criminaliteit en criminaliteitsbestrijding doen het bijzonder goed bij de Russische lezers. Opvallend is de populariteit van vrouwelijke detectives. Hoe zit het dan met de mannelijke auteurs? 'Je hebt Boris Akoenin, maar verder kom je in de top van de populaire literatuur weinig mannen tegen,' zegt Marinina.

De reden is volgens haar vrij simpel. 'Russische vrouwen lezen meer dan mannen. Mannen zitten op de weg of in de business. Vrouwen daarentegen reizen vaker met het openbaar vervoer en lezen voortdurend. Voor mannelijke auteurs is het moeilijk om een boek te schrijven dat ook vrouwen aanspreekt. Vrouwen houden van details, psychologie en gevoelens, terwijl mannen van actie houden. Daarom lezen vrouwen bij voorkeur vrouwelijke auteurs.' De rekensom is eenvoudig: vrouwen kopen meer boeken en kiezen meestal voor schrijfsters. Dit verklaart het succes van Aleksandra Marinina, Tatjana Oestinova en Darja Dontsova, die miljoenen boeken verkochten.

In de boeken van deze drie auteurs probeert meestal een vrouw een misdaad op te lossen. Zo ontdekt Marinina's heldin Kamenskaja steevast cruciale sporen in onderzoeken naar ingewikkelde misdaden. Sommige delicten zijn gedeeltelijk gebaseerd op waargebeurde zaken, maar zonder aanvulling en de eigen fantasie van Marinina zou de lezer er weinig plezier aan beleven. 'Echte misdaden zijn namelijk zeer zelden interessant. Als je over een echte zaak schrijft, valt de lezer al op de tweede pagina in slaap.' Sterker nog, voor de voormalige onderzoekster van politie zijn de misdaden in haar boeken een bijzaak. 'Voor mij is de gepleegde misdaad slechts een kader waarbinnen ik het verhaal plaats.'

De afgelopen jaren verschenen steeds meer werken van Marinina buiten de Kamenskaja-serie om, publicaties die niets met criminaliteit te maken hebben. Ze zou hiermee wel eens een trend kunnen zetten. Marinina geldt immers als voorbeeld voor een hele generatie schrijfsters in het postcommunistische Rusland. 'De focus verplaatst zich van de misdaad naar de relaties tussen mensen. Er is niets interessanters dan het menselijk leven en het daaraan verbonden lot. Dit geldt niet alleen voor mijn boeken, maar voor het hele genre van vrouwelijke detectives. Ik verwacht dat dit genre over een aantal jarens is vervangen door gewone romans.'