Hollands affiche in Petersburg

Charles Hoedt

Het Nederlands Instituut in Sint Petersburg (NIP) viert dit jaar zijn 10-jarig bestaan. Het instituut heeft een bewogen decennium achter de rug waarin het zelfs bijna werd opgeheven. Maar inmiddels is het NIP niet meer weg te denken uit de tsarenstad.

Mila Chevalier hoeft niet lang na te denken over de vraag wat haar baan zo aantrekkelijk maakt. 'Het mooie van dit werk is dat je zoveel interessante mensen tegenkomt.' Als directeur van het Nederlands Instituut in Sint Petersburg (NIP) haalde de sympathieke, ondernemende Russische Neerlandica al vele bekende Nederlandse kunstenaars, schrijvers en wetenschappers naar Rusland.

Tijdens de jubileumweek is ze gastvrouw van Jan Wolkers (zie ook kader). 'Ze komen allemaal graag. De ontmoetingen monden vaak uit in mooie gesprekken. Maar ik kan ook erg genieten van het begeleiden van onze stagiaires en hun ontwikkeling.'

Sinds haar aantreden als directeur van het NIP in 2002 staat het uitnodigen van Nederlandse wetenschappers hoog op de agenda. 'Ik wilde dat hun Russische collega's in Sint Petersburg kennis konden maken met de Nederlandse wetenschappelijke traditie, omdat die inhoudelijk en kwalitatief erg goed is. Andersom is voor Nederlanders de Russische onderzoekstraditie ook interessant.'

Haar initiatief leidde tot de start van de Nederlandse Salons, het lezingenprogramma dat dit jaar al voor de vijfde achtereenvolgende keer wordt gehouden en waarbij Nederlandse en Russische wetenschappers elkaar maandelijks afwisselen. Het NIP organiseert de reeks met de wetenschappelijke staf van het Hermitagemuseum. De lezingen vinden meestal plaats - kan het symbolischer? - in het Mensjikov Paleis, vernoemd naar de eerste gouverneur van Sint Petersburg, die dit statig onderkomen aan de Neva-rivier naar Hollands model liet bouwen.

Het programma is gezien de grote publieke belangstelling uitgegroeid tot het succesnummer en visitekaartje van het NIP. De samenwerking met de Hermitage is natuurlijk een mooi affiche. Chevalier: 'We bereiken er een groot publiek mee. Niet alleen het wetenschappelijke verhaal is belangrijk, maar ook de manier van presenteren. Nederlandse wetenschappers tonen vaak hun eigen mening, hier in Rusland zijn er daarentegen meer dogma's. Zo ontstaan er levendige discussies met de zaal - en dat wil ik graag.'

Het NIP werd in 1997 opgericht door voormalig Rusland-correspondent Alexander Münninghoff die, uitgeleend door zijn werkgever de Haagsche Courant, als kwartiermaker naar Sint Petersburg vertrok. Het initiatief kwam echter van wijlen Jan-Karel Gevers, voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit van Amsterdam, die al begin jaren negentig rondliep met het idee om in Rusland een instituut op te richten dat de wetenschappelijke samenwerking tussen Nederland en Rusland zou bevorderen en de verspreiding van de Nederlandse taal en cultuur zou stimuleren.

'Ik heb me toen hard gemaakt voor Sint Petersburg in plaats van Moskou,' zo herinnert Münninghoff zich. 'In Sint Petersburg was de voedingsbodem om een dergelijk instituut te beginnen veel beter dan in de hoofdstad. Op een of andere manier is de voorliefde van Peter de Grote voor Nederland in Petersburg blijven hangen. In Moskou is het belang dat de gemiddelde Rus aan Nederland toekent niet groter dan de plaats van ons land in het cyrillisch alfabet: tussen Nepal en Nicaragua.'

Het oprichtingsjaar was voor Münninghoff een ware pionierstijd. Hij was mede gevraagd vanwege zijn ervaring met de Russische bureaucratie waarover hij nog altijd smakelijk kan vertellen. 'De eerste maanden was ik directeur van een instituut dat niet bestond. Er was geen kantoor. Geen juridische basis. Niets. Alleen de naam: NIP, die ik nog heb bedacht.'

Münninghoff vond, na een dag te hebben doorgebracht in een lugubere flat in een buitenwijk, een appartement achter het prestigieuze Hotel Grand Europa, in hartje centrum. Het was groot genoeg om er de eerste NIP-activiteiten als vertaalworkshops, lessen Nederlands en filmavonden te organiseren.

'Helaas bleek de ruimte niet geschikt als werkplek,' blikt Münninghoff terug. 'Een magnetisch veld veroorzaakt door het transformatorhuis van het hotel zorgde voor storingen in onze computers. En het was natuurlijk geen gezonde situatie als hierdoor je personeel aan het werk moest op de slaapkamer van de directeur…'

Het was aan de opvolger van Münninghoff, de Belg Koenraad Blansaer, om nieuwe kantoorruimte voor het NIP te vinden en de officiële status van het instituut te regelen. Een tijdrovende klus van ruim een jaar die de Belgische slavist niet is vergeten. 'Zonder officiële status mochten we geen personeel aannemen, geen boekhouding hebben en konden we geen visa aanvragen voor wetenschappers en studenten. Ook met activiteiten als onderwijs mochten we ons niet inlaten.'

Er braken moeilijke tijden aan voor het NIP. De zes partneruniversiteiten in Nederland vonden dat het instituut flink moest bezuinigen. Er werd zelfs over sluiting van het NIP gesproken.

Na het vertrek van Blansaer nam Mila Chevalier in 2002 de scepter over. Gepokt en gemazeld als assistente van de directeuren Münninghoff en Blansaer wist ze het instituut door een moeilijke periode heen te loodsen.

Haar opdracht uit Nederland luidde: met minder geld zelf activiteiten ontwikkelen. De Russische klopte voor financiering hiervan aan bij fondsen, instellingen en bedrijven. Ze zorgde voor samenwerking met gerenommeerde instellingen als de Hermitage, het Russisch Museum en de Nationale Bibliotheek, waarmee wetenschappelijk onderzoek en exposities werden georganiseerd. 'We hebben een goede en betrouwbare naam opgebouwd bij onderwijs- en culturele organisaties,' aldus Chevalier.

Het NIP ontwikkelde ook een onderwijsprogramma voor bachelors, masters en PhD's en is er veel aandacht voor het vak vertaalkunde dat op Russische universiteiten nog niet bestaat. Net als de andere Nederlandse instituten in het buitenland beheert het NIP een aantal beurzenprogramma's en ondersteunt het Nederlandse onderzoekers bij hun onderzoek en verblijf. Ook informeert het instituut Russische academici over de studie-, stage- en onderzoeksmogelijkheden in Nederland.

Voor de toekomst is het Chevaliers grootste wens om een eigen wetenschappelijke staf te hebben. 'Met eigen onderzoek en publicaties op hoog niveau.'