Een machtiger parlement

Jan Limbeek

Op 2 december gaan de Russen naar de stembus om een nieuw parlement te kiezen. Een korte terugblik op eerdere parlementsverkiezingen en een vooruitblik op de komende.

Er was een tijd - in de jaren negentig - dat de verkiezingen voor het lagerhuis van het parlement (de Doema) zeer belangrijk waren. De uitslag was moeilijk voorspelbaar en de koers van het land hing ervan af. Een van de redenen waarom de economische hervormingen in de jaren negentig slecht van de grond kwamen, was de parlementaire obstructie.

De ‘beste’ parlementsverkiezingen vonden plaats in december 1999. Deze verkiezingen waren betrekkelijk democratisch. Nog nooit was de resulterende Doema zo hervormingsgezind en was de kwaliteit van de afgevaardigden zo hoog. Dit was een belangrijke reden voor de toenmalige succesvolle en ingrijpende hervormingen. De basis voor de huidige economische groei werd toen gelegd.

In december 2003 werd de huidige Doema verkozen. Dit parlement is verworden tot weinig meer dan een applausmachine voor president Poetin en zijn regering.

De komende verkiezingen zijn in drie belangrijke opzichten anders dan de voorgaande. Ten eerste mogen er alleen nog partijen aan de verkiezingen deelnemen. Ten tweede is de kiesdrempel opgetrokken van vijf naar zeven procent en tot slot zijn de districtsverkiezingen voor de helft van de Doema-zetels afgeschaft. Alle 450 zetels worden bezet door partijleden, van partijen die minimaal zeven procent van de stemmen hebben gehaald.

Begin oktober 2007 maakte Poetin (55) bekend aan de parlementsverkiezingen van 2 december deel te zullen nemen als kandidaat nummer een van Verenigd Rusland (VR). Poetin mag trouwens zijn zetel niet innemen zolang hij nog president is. Poetin noemde het realistisch dat hij premier wordt. Als echte machtspartij mocht VR zich in oktober verheugen in de steun van ongeveer de helft van de bevolking, terwijl Poetin officieel niet bij VR betrokken is. Het kan bijna niet anders of de aanhang van VR zal nu nog groter worden.

Als VR de populariteit van Poetin (70 à 80 procent) geheel weet te verzilveren, haalt de partij een tweederde meerderheid in de Doema - net als nu het geval is. De partij kan dan de grondwet wijzigen. Om dit op lange termijn nog te kunnen bewerkstelligen, moet VR wel eensgezind blijven en liefst nog steun houden van andere partijen.

De machtspartij VR is erg aantrekkelijk voor de Russische kiezers. Bij de vorige verkiezingen van december 2003 bezette de partij aanvankelijk 222 zetels. In de loop der tijd sloten zich nog 81 afgevaardigden (overlopers en onafhankelijken) bij VR aan. Dat zal nu niet gebeuren, want afgevaardigden mogen niet meer tussentijds van partij wisselen en onafhankelijken komen er niet meer. Voor een tweederde meerderheid moet VR dus direct een hoger percentage van de stemmen halen. Hoeveel hoger is afhankelijk van het aantal stemmen dat uitgebracht wordt op partijen die de kiesdrempel niet halen.

In elke andere positie dan het presidentsschap kan Poetin aan macht inboeten. De president is immers almachtig. Alle machtsministers rapporteren aan hem. Buitenlandse zaken is het exclusieve terrein van de president. Elke nieuwe president wordt daarom snel het gezicht van Rusland en kan roet in Poetins eten gooien.

Zelfs een ogenschijnlijk zwakke president kan zich ontpoppen als sterke man. Toen Jeltsin in 1999 Poetin tot premier benoemde, werd dat als een zwaktebod beschouwd. Zelfs nadat Poetin de nieuwe Kremlin-partij Medved naar een grote overwinning in de Doema-verkiezingen van december 1999 had geleid, vond men dat hij aan de leiband van de oligarchen liep.

Als Poetin de grondwet wil veranderen om zijn mogelijke positie als (komende) premier te versterken, lijkt het verstandig dit te doen als hij zelf nog president is. Dus vóór maart 2008.

Alleen geregistreerde partijen mogen aan de verkiezingen deelnemen. Rusland heeft er nu veertien. Voor de bekendmaking van Poetin dat hij zich aan VR verbindt, dachten politieke experts dat vier partijen waarschijnlijk de kiesdrempel van zeven procent zouden halen. Daarna maakte VR een spurt in de peilingen, waardoor wellicht geen enkele tweede partij de kiesdrempel haalt. De grootste tweede partij komt dan toch in de Doema. Dit zullen waarschijnlijk de communisten zijn.

De communisten koesteren nog steeds de band met Lenin en de Sovjet-Unie. Ook vandaag de dag is er nog een behoorlijke groep kiezers die terugverlangt naar de goede oude tijd. Maar het worden er elk jaar minder. Aan de andere kant: zij gaan altijd stemmen. Valt de opkomst tegen, dan kunnen de communisten het toch nog goed doen.

Goed nieuws voor de communisten is dat hun grootste concurrent, Rechtvaardig Rusland, het slecht doet in de peilingen. Rechtvaardig Rusland, van de voorzitter van het hogerhuis van het parlement, Sergej Mironov, werd vorig jaar gevormd uit een fusie van drie kleinere partijen. Die fusie was een creatie van het Kremlin, bedoeld om wat linksere kiezers aan te trekken. De partij steunt Poetin evenzeer, maar is wat meer gericht op sociale kwesties. Nu Poetin zich ondubbelzinnig aan VR heeft verbonden, is de verwachting dat Rechtvaardig Rusland het meest zal verliezen.

Een andere partij die meer vorm dan inhoud is, is de populistisch-nationalistische Liberaal-Democratische Partij van Rusland (LDRP) van de politieke clown Vladimir Zjirinovski. Dit is de oudste partij van Rusland, opgericht in 1990. Ondanks haar geschreeuw is de partij doorgaans trouw aan de regering.

De verstandigste en minst omkoopbare afgevaardigden zijn die van Jabloko en de Unie van Rechtse Krachten (SPS). De kwaliteit van de Doema zou zeer gebaat zijn bij hun aanwezigheid. In december 2003 haalden ze beide de kiesdrempel van vijf procent niet. Alleen enkele districtsvertegenwoordigers kwamen in de Doema.

Het motto van hun kopstukken is ‘liever dood dan samenwerken’. Dan wordt het waarschijnlijk de dood. Volgens de peilingen zou zelfs een fusie tussen SPS en Jabloko niet baten. Dit lijkt overdreven, te meer daar tijdens de regionale verkiezingen in maart 2007 beide partijen het behoorlijk goed deden. Een van de weinige experts die de SPS nog kansen toedicht is Sergej Markov, directeur van het Instituut voor Politieke Studies in Moskou. De potentiële aanhang van beide partijen is de intelligentsia. Als ze niet allemaal thuisblijven of switchen naar VR, ligt er misschien een verrassing in het verschiet.

Bij de prognoses dient men om vier redenen een flinke slag om de arm te houden. De Russische peilingen toonden zich in het verleden nogal onbetrouwbaar en verschillen onderling enorm. De peilingen houden uiteraard geen rekening met verkiezingsfraude, die altijd enigszins optreedt, doorgaans ten bate van de machtspartij. Naarmate de campagne vordert kunnen andere partijen dan VR meer van zich doen spreken en dus populairder worden.

Niettemin lijkt het komende parlement nog eenvormiger en kleurlozer te worden dan het huidige. Lijkt, want de sturing vanuit het Kremlin zal met het politieke verscheiden van president Poetin verminderen of veranderen. VR en veel afgevaardigden van andere partijen doen wat de president wil. Zolang de president Poetin heet is er niets aan de hand. Als Poetin straks wegvalt als president, kan VR ontheemd raken. De vorige machtspartij Ons Huis Rusland haalde bij de verkiezingen van 1999 nog slechts 1,2 procent van de partijstemmen.

Het belang van de parlementsverkiezingen ligt dit keer dan ook niet zozeer in de samenstelling van de nieuwe Doema, maar in haar machtspositie. Als Poetin de komende maanden Rusland (deels) verandert in een parlementaire democratie, zal de macht van de afgevaardigden toenemen. Als Rusland een presidentieel systeem houdt, voorlopig zonder Poetin, zal de sturing vanuit het Kremlin verminderen en worden de afgevaardigden eveneens machtiger.