Wie wil er nog naar Rusland

René Does

Het gaat de laatste jaren niet goed met de toeristische sector in Rusland. Minder buitenlanders komen naar Rusland en steeds meer Russen gaan op vakantie naar het buitenland.

Ook de Russen weten dat toerisme in de moderne wereld een belangrijke economische sector is, die veel inkomsten en werkgelegenheid kan genereren. De Russische regering wil de sector dan ook graag ontwikkelen. Er bestaan allerlei landelijke, regionale en plaatselijke plannen om het toerisme te bevorderen.

President Poetin verklaarde twee jaar geleden over de ontwikkeling van het toerisme tijdens een vergadering van de Staatsraad (een raad waarin de regionale leiders bijeenkomen): 'Rusland heeft toeristen veel te bieden. Overal in Rusland is veel te zien en te doen, van Kamtsjatka in het Verre Oosten tot Sint Petersburg, van Pskov en Novgorod in het noordwesten tot Krasnodar in het zuiden. Kenners van de sector geloven dat slechts 20 procent van onze rijke historische, culturele en natuurlijke bronnen voor het toerisme worden benut.'

Afgezet tegen de mogelijkheden trekt Rusland inderdaad veel te weinig toeristen. Het aantal inkomende toeristen is zelfs enorm gedaald, van zeven miljoen in 1991 naar 2,3 miljoen in 2005. 'Na kennis gemaakt te hebben met het raadselachtige Rusland, besluiten ze de volgende keer naar een goedkoper en leuker land te gaan,' schreef het dagblad Novyje Izvestija over buitenlandse toeristen.

Dat Rusland zijn toeristische potentieel zwaar onderbenut, komt vooral doordat de prijs-kwaliteitverhouding niet deugt. 'Duur en gevaarlijk' is het imago van een bezoek aan Rusland. Een weekje Moskou en Sint Petersburg kost minstens 1500 dollar (1100 euro).

En voor dat vele geld stuit de toerist op allerlei hindernissen en tekorten, zoals een duur visum (met 140 dollar gemiddeld drie keer zo duur als Russen voor een visum voor een EU-land moeten betalen), een omslachtige registratieprocedure ter plekke, onvriendelijke douaniers en politieagenten, gebrekkige dienstverlening, moeilijk toegankelijk vertier en vermaak en angst voor criminaliteit en terroristische aanslagen - kortom, bureaucratie en klantonvriendelijkheid. Om een voor toeristen aantrekkelijker land te worden, moeten eerst deze gebreken worden aangepakt.

Vervolgens zou Rusland meer aan promotie kunnen doen. Rusland gaf in 2005 3,6 miljoen dollar uit aan toeristische promotie, tegen de gemiddeld 41 miljoen dollar van een West-Europees land. Zelfs het kleine Slovenië gaf drie keer zo veel uit als Rusland.

Individueel toerisme is vooralsnog een hels karwei om te organiseren. Rusland doet praktisch alleen aan groepstoerisme: tours waarbij toeristen in gereserveerde bussen worden vervoerd, in vooraf geboekte en betaalde hotels overnachten en onder leiding van gidsen strakke bezichtigingprogramma's aflopen.

Het lijkt twijfelachtig dat het de Russen lukt om van hun land een toeristische topattractie te maken. Het zal waarschijnlijk een apart soort toeristen blijven die naar Rusland gaan, dat wil zeggen reizigers met een sterke cultuurhistorische belangstelling die avontuurlijk en niet bangelijk zijn aangelegd.

Aangezien massatoerisme voor Rusland een brug te ver zal blijven, raden toerismekenners aan om in te zetten op niche-toerisme, op specialistisch aanbod waarin het land wel iets bijzonders te bieden heeft. Het gaat dan vooral om cultuurhistorisch toerisme in Moskou, Sint Petersburg en de Gouden Ring en natuurtoerisme rond landschappelijk schoon als de Wolga, het Valaam-eiland in het Ladogameer, het Bajkalmeer en het Siberische schiereiland Kamtsjatka.

Ook 'extreem toerisme' is een niche-markt waarop de Russen hoge ogen zouden kunnen gooien. Denk hierbij aan activiteiten als met een MiG-straaljager door de geluidsbarrière vliegen, met een tank rijden, schieten met een kalasjnikov ('militair toerisme'), op wolven jagen en strafkampen uit de sovjettijd bezoeken.

Ondertussen zoeken steeds meer Russen hun vakantiepret in het buitenland. Het aantal uitgaande toeristen is gestegen van 2,6 miljoen in 1999 tot ongeveer zeven miljoen in de afgelopen jaren.

Overigens kennen Russen niet die haast obsessieve aandacht voor vakanties, uitstapjes en reizen die veel Nederlanders hebben. Russen denken (nog) niet dat een vakantie van huis, liefst naar het buitenland, een onmisbare levensbehoefte is en bekijken vakanties niet als maatschappelijk statusobject. De meerderheid van de Russen komt in de zomer niet ver buiten de grenzen van de eigen woonplaats en zit op de datsja.

De Russen die wel echt op vakantie gaan, gaan dus steeds vaker naar het buitenland. Een buitenlandse strandvakantie is tegenwoordig ongeveer even duur als een strandvakantie in eigen land aan de Zwarte Zee of de Zee van Azov.

In hun bestemmingskeuze laten de Russen zich naast de prijs leiden door de vraag voor welk land ze het makkelijkst een visum kunnen krijgen. Er zijn slechts twee landen die van Russen geen visum eisen voor een bezoek, namelijk Servië en Kroatië.

De twee populairste bestemmingen van dit jaar zijn tot nu toe Egypte (45 procent van de uitgaande toeristen) en Turkije (25 procent). Behalve dat deze landen goedkoop zijn en gericht werven onder Russische toeristen, kunnen Russen direct op het vliegveld van aankomst een visum kopen.

Langzaamaan ontwikkelt zich een vakantiecultuur onder Russen. Maar de gemiddelde Russische toerist is een andere toerist dan de gemiddelde westerse toerist. Dit blijkt uit een recent onderzoek van de psychologe Anna Fenko van de Moskouse Stadsuniversiteit voor Psychologie en Pedagogiek.

Fenko analyseerde zestig buitenlandse vakantieverslagen op populaire internetforums als ajdu.ru en 'Honderd wegen' (de zestig verslagen werden gekozen uit in totaal 3674 gevonden verslagen over 79 landen). Westerse toeristen hechten het meeste belang aan natuurschoon, gastvrijheid, een lekker klimaat en mogelijkheden voor vertier. Russische toeristen daarentegen letten vooral op de kwaliteit van de hotelkamers, de maaltijden en de dienstverlening.

Fenko signaleert dat zich op de internetforums een 'toeristische canon' vormt voor Russische vakantiegangers. In hoeverre komt de werkelijkheid overeen met de toeristische folders en het imago van een vakantiebestemming? Russische toeristen blijken volgens hun verslagen in Parijs onverwacht 'veel negers' en veel straatvuil te hebben ontmoet en iemand omschreef de Kroatische stad Dubrovnik als 'een Disneyland voor bejaarden'.

De vakantieverhalen op de internetforums bevestigen het beeld dat Russen bij andere toeristen en lokaal bediend personeel weinig geliefd zijn. Er wordt geklaagd dat Russische toeristen in aparte zalen moeten eten of dat ze niet in een zwembad mogen komen als daar veel Duitsers zijn. Sommigen wijten dit aan misplaatste hoogmoed van westerlingen, terwijl anderen de schuld geven aan het eigen 'gebrek aan cultuur'.

Nu is het ook zo dat uit de verhalen blijkt dat Russen hun vakantie meer dan westerse toeristen zien als een onderbreking van hun dagelijks leven, waarin ze voor hun geld goed verwend willen worden en eens extra flink mogen eten en drinken. Aan de andere kant hebben Russen ook klachten over het land van hun vakantiebestemming, zoals diefstal van eigendommen, oplichting in restaurants en winkels en seksuele intimidatie van Russische toeristes.