Jan Terlouw begon met Pjotr

Charles Hoedt

Jan Terlouw schreef zijn beroemde kinderboek Pjotr tijdens de Koude Oorlog, na een bezoek aan Akademgorodok, de wetenschapsstad in Siberië, waar hij in 1968 een internationaal congres over kernfysica bijwoonde. Pjotr werd gepubliceerd in 1970 en beleefde sindsdien vele herdrukken. 'Pjotr is mijn meest romantische boek.'

Officieel is Jan Terlouw al tien jaar met pensioen. Niet dat je dat kunt merken. De oud-politiek leider van D66 heeft, naast zijn schrijverschap, vele functies bij maatschappelijke organisaties en draait nog altijd een volle werkweek met een drukbezette agenda. 'Ik werd 65 en mocht van de wet niet langer Commissaris van de Koningin zijn,' zegt hij met enige weemoed in zijn stem. 'Anders had ik langer voor de provincie Gelderland willen werken. Ik had er nog veel voor kunnen doen.'

Terlouw besteedt het meeste van zijn tijd aan de Denktank Energie Transitie, die het kabinet adviseert over het omgaan met energie. Hij is voorzitter van een van de zes platforms: Energiebesparing en Bebouwde Omgeving. 'We houden ons bezig met vraagstukken die van belang zijn voor de klimaatverandering. Hoe kunnen we duurzamer omgaan met energie? Hoe beperken we de CO²-uitstoot? Wat kunnen we doen om oude woningen energiezuiniger te maken? Wat voor slimme uitvindingen kunnen we met nieuwbouw doen om energie te besparen?'

Waar haalt u zelf de energie vandaan voor al uw activiteiten?
'Genade. Dat is genade. Het is geen eigen verdienste. Ik heb gewoon het geluk een gezonde geest en een gezond lichaam te hebben. Ik heb mijn hele leven nog nooit één nacht in een ziekenhuis hoeven doorbrengen. Wel heb ik vroeger altijd veel aan sport gedaan. En we eten thuis geen vlees, misschien dat dat helpt. Aan roken doen we zo min mogelijk. Maar 's avonds drinken we wel een borreltje.'

Hoe bent u op het idee gekomen jeugdromans te schrijven?
'Ik heb mijn kinderen toen ze klein waren altijd verhalen verteld voor het slapen gaan. Dat waren verhalen die ik zelf bedacht. Mijn vrouw zei op gegeven moment: zou je ze niet publiceren? Ik nam contact op met een uitgever, maar die antwoordde dat ze niet zoveel konden met een paar losse verhalen van een onbekende schrijver. Ze wilde het liefst dat ik meerdere boeken zou opsturen. Want áls ze iets van me zouden publiceren, dan ook meerdere boeken. Van de losse verhalen maakte ik Oom Willibrord. En ik schreef Pjotr. Beide stuurde ik op - Pjotr werd het eerst gepubliceerd.'

Waar vond u de inspiratie om Pjotr te schrijven?
'In 1968 reisde ik naar Siberië voor een tiendaags congres over kernfysica. Ik werkte toen als natuurkundige en ik deed onderzoek naar het vinden van een vreedzame toepassing van de waterstofbom, in de vorm van een kernfusie. Uit de hele wereld kwamen geleerden in de wetenschapsstad Akademgorodok bij Novosibirsk bij elkaar. Het werd een hele aparte ervaring. Ook het jaar dat de Sovjet-Unie de hervormingen in Praag (socialisme met een menselijker gezicht - CH) met militair geweld onderdrukte.
In Akademgorodok was niets van de politieke spanningen te merken. De sfeer was heel open en vriendelijk. Op de eerste dag van het congres maakte een Russische geleerde tijdens zijn toespraak zelfs allerlei grappen over Moskou en het politieke systeem. Wij buitenlanders keken elkaar toen aan: "Nou, kan dat wel zo maar"?'

Siberië tijdens de Koude Oorlog. Dat moet indrukwekkend geweest zijn.
'Ja, reken maar. Al merkte je daar weinig van een Koude Oorlog. Er was ook niemand van Intoerist om op ons te letten en ons onder de duim te houden. Novosibirsk vond men te ver van Moskou om mee te reizen, dus kregen we geen begeleiders mee. De inwoners van Akademgorodok hadden massaal belangstelling voor het congres en voor ons buitenlanders. Er werd een speciale nachtclub, De Integraal, geopend waar tot diep in de nacht gefeest werd. Maar ook gediscussieerd, waarbij politieke onderwerpen niet werden geschuwd, al merkte ik wel dat men voorzichtig was.'

Pjotr werd meteen na de publicatie in 1970 een groot succes. Hoe verklaart u dat? 'Na mijn terugkomst vertelde ik mijn kinderen verhalen over Rusland. Die ervaringen zaten voor in mijn hoofd. Al vertellend bedacht ik dat het jongetje op zoek ging naar zijn vader in Siberië. Ik denk dat het succes te danken is aan het feit dat ik een ervaren verhalenverteller was, die de avonturen ook goed op papier kon zetten.
Van al mijn jeugdboeken vind ik Pjotr het meest romantische, ook vanwege de beschrijvingen van het Russische landschap. De reis door zo'n groot land. Kinderen vonden Pjotr het beste boek van dat jaar, bleek uit een onderzoek destijds. Alleen waren er nog geen kinderjuryprijzen.'

Uw lijkt in Pjotr sympathie te hebben voor de revolutionairen? In al uw jeugdromans zit een politieke boodschap.
'De uitkomst van de Russische Revolutie was niet goed. Maar een opstand tegen het wrede tsarenregime kon niet uitblijven. Ik wil in mijn boeken aan de jeugd laten zien dat we in een absurde wereld leven en wat je kunt doen om dit te veranderen. Mijn nieuwste boek Zoektocht in Katoren gaat hierin het verst, terwijl ik de allerdaagse werkelijkheid niet heel veel overdrijf.
Mijn boodschap is altijd: loop niet weg voor je verantwoordelijkheid en laat je niet meevoeren door de gedachten van een groep. Blijf zelf nadenken! Individuele mensen zijn meestal erg aardig en vriendelijk, maar in een groep wordt vaak niet meer zelfstandig nagedacht. De mensheid heeft haar vooruitgang altijd te danken gehad aan individuele denkers, nooit aan groepen, instituten of instellingen.'