Lachen om Poetin

René Does

President Poetin verklaarde onlangs op een persconferentie dat Rusland in 2008 door een heel andere persoon geleid zal worden. Poetins assistent voegde daaraan toe dat volgens de eensgezinde mening in het Westen Vladimir Vladimirovitsj in de afgelopen acht jaar een heel andere persoon is geworden. Deze Poetin-grap laat zien dat het genre van de politieke satire nog steeds leeft in Rusland. Over politieke humor in Poetins Rusland.

Momenteel zijn er in Rusland ruim duizend grappen over Poetin in omloop, waaronder deze twee:
- Poetins dochter heeft zich ingeschreven bij een instituut. De concurrentie was echter enorm: ruim veertig instituten hadden zich aangemeld.
- De dag voor zijn ontslag roept Poetin premier Michaïl Fradkov bij zich. 'Luister eens, Fradkov! Ik blijk jou nergens te kunnen vinden op mijn schoolfoto's…'

Rusland kent een lange traditie van politieke en maatschappelijke satire. In de literatuur zijn er altijd satirische schrijvers geweest, zoals Michaïl Saltykov-Sjtsjedrin in de negentiende eeuw en in de sovjettijd Michaïl Zosjtsjenko, het schrijversduo Ilf & Petrov en Vladimir Vojnovitsj.

Vanwege de leiderschapscultus in de Russische politiek gaan de meeste politieke grappen over de hoogste leider van het land. Ook in de sovjettijd werden er politieke grappen gemaakt. In het nog redelijk vrije klimaat van de jaren twintig van de vorige eeuw was het de schrijver Vladimir Majakovski die zich in het genre onderscheidde.

Onder Stalin was grappenmakerij over de sovjetleiding uitgesloten; politieke grappen gingen toen over klassenvijanden in binnen- en buitenland. Na de Dooi onder Stalins opvolger Nikita Chroesjtsjov mocht er weer voorzichtig gelachen worden om de politieke leiders en het maatschappelijke systeem.

In de jaren zeventig en tachtig waren 'Armeense radio-grappen' populair. Deze bestonden uit een vraag en een kort antwoord, zoals: - Is de sovjetmacht goed? Ja, de sovjetmacht is goed, maar wel erg langdurig. De keuze voor Armenië kwam door het accent waarmee Armeniërs Russisch spreken (veel harde a-klanken) en het feit dat Armenië in de grote Sovjet-Unie een klein republiekje was, hetgeen een Kleinduimpje-effect aan de grappen gaf.

Viktor Sjenderovitsj is een populaire satiricus in het hedendaagse Rusland. Volgens hem fungeert politieke satire in de maatschappij als 'een veiligheidsklep in een stoomketel'. De veiligheidsklep is onder Poetin aanzienlijk strakker aangedraaid in vergelijking met de volkomen vrije Jeltsin-periode.

Zo verdween al snel na Poetins verkiezing tot president het satirische programma Koekly (Poppen, een Russische versie van Spitting Image) van tv-zender NTV. Momenteel is politieke satire helemaal van de televisie verdreven naar kranten en tijdschriften, een enkele radiozender (Humor FM) en vooral naar internet. 'De satire is niet ondergronds gegaan, want we zijn geen Noord-Korea, maar het is ook niet meer op televisie te zien, want we zijn ook geen Engeland of Amerika,' aldus Sjenderovitsj.

De meeste Russische politieke grappen zijn op internet te vinden. De beste site in het genre is anekdot.ru. Webmaster Dmitri Verner woont echter in Amerika. De voordelen van politieke grappenmakerij via internet zijn volgens Verner de snelheid van verspreiding, de interactiviteit en het ontbreken van taboes. En je hebt geen last van zeurende redacties.

Op 'anekdot.ru' zijn over Poetin ruim duizend grappen te vinden. Het opmerkelijke is dat hij, anders dan zijn voorganger Jeltsin, er positief vanaf komt in de grappen. Bij Poetin speelt weer sterk de Russische mythe van 'de goede tsaar en de slechte bojaren', stelt Verner. De kritische grappen gaan over ministers, hoge ambtenaren en oligarchen.

Poetin treedt in de grappen meestal op als de autoritaire machtspoliticus die alles onder controle heeft. Daarbij spreekt Poetin duidelijk Russisch, hij kleedt zich goed en hij drinkt nauwelijks, waardoor over zijn persoon ook niet makkelijk grappen zijn te maken.

Een andere bekende anekdotesite is vladimir.vladimirovich.ru, maar waarschijnlijk is deze een pr-project van het Kremlin. 'Als dit satire is, ben ik Maja Plisetskaja [een balletdanseres, red.],' zegt Sjenderovitsj over de site.

Een bijzonder geval van politieke humor op internet was het ironische commentaar op 21 december op grani.ru van commentator Andrej Piontkovski op de berichten in toonaangevende westerse kranten dat het persoonlijk vermogen van Poetin veertig miljard dollar zou bedragen, in de vorm van aandelen in Gazprom en de oliebedrijven Soergoetneftegaz en Goenvor. De Russische politicoloog Stanislav Belkovski had deze berekening gemaakt in een interview met Die Welt (12 november 2007).

Er is de laatste tijd inderdaad sprake van een felle strijd tussen machtsgroepen in Poetins omgeving om politieke en economische invloed. Piontkovski stelde voor om de machtsstrijd te beëindigen door Poetin gewoon die veertig miljard te geven voor zijn verdiensten als president, waarna hij 'verlost zal worden van de verplichting om een nieuwe slopende termijn te dienen (dit maal als premier)'. Geef Poetin zijn deel en daarna moet er een nieuwe start met nieuwe spelers komen, zo luidt Piontkovski's formule.

Het is overigens de vraag of internet een vrijhaven van onafhankelijke journalistiek en politieke satire zal blijven. Er waart in het Russische parlement een wetsvoorstel rond om laster van de president strafbaar te maken. In Ivanovo werd de website 'Koersiv' uit de lucht gehaald, toen deze grappen had gemaakt over Poetin als fallussymbool.

Apart is dat Poetins hond, de labrador Connie, onderwerp van grappen is geworden. Het vrouwenblad Geheimen van de sterren brengt mild humoristische cartoons met Connie in de hoofdrol. Zo vertelt Connie in een cartoon dat ze haar twee eerstvolgende puppies Bykap en Ljoeplan wil noemen, Russische acroniemen van 'Zijn zoals Poetin' en 'Ik hou van het Plan Poetin'.

Daarnaast hebben politieke journalisten in de opvolgingskwestie wel eens grappend voorgesteld om Connie tot president van Rusland te laten kiezen totdat Poetin zelf weer terug kan komen. Met de hond als president krijg je ook het baasje erbij. Deze grap ontstond nadat een burgerinitiatief in de stad Wolgograd Poetins vrouw Ljoedmila als tussenpaus voorstelde.

Ook leuk was de wedstrijd Poetin-vleierij die het dagblad Kommersant op 20 december uitschreef. De krant legde zijn lezers ter stemming veertig slijmende uitspraken uit 2007 voor, van politici, sporters, kunstenaars, politicologen, universiteitsbestuurders en de Duitse oud-kanselier Gerhard Schröder.

'Poetin heeft het Tsjetsjeense volk een tweede leven gegeven! Allah heeft hem op zijn positie benoemd,' aldus de Tsjetsjeense president Ramzan Kadyrov. 'Voor ons sportmensen is hij al lang de Hoofdtrainer,' zei kunstrijdster Irina Rodnina. 'Alle successen in de film waren verbonden met Poetin,' zo oordeelde regisseur Fjodor Bondartsjoek. 'Het is gewoon verbluffend wat Vladimir Poetin over boeken zei: die zijn inderdaad onze geestelijke rijkdom,' meende Michaïl Proesak, gouverneur van de provincie Novgorod. 'U gaat toch niet zeggen dat Poetin geen gelijk heeft?' stelde de Centrale Kiescommissie-voorzitter Vladimir Tsjoerov als tegenvraag aan een journalist van Kommersant.

Onder de noemer Poetin-humor vallen niet alleen de grappen over Poetin, maar ook de grappen ván Poetin. De president wil overkomen als kroetoj, een harde vent. Daar hoort harde en soms grove humor bij. Poetin riep onlangs ambtenaren op harder te gaan werken met de uitspraak dat ze 'niet langer uit hun neus moeten vreten'. Een paar jaar geleden nodigde hij een Franse journalist uit om in Moskou een besnijdenis met een roestig mes te ondergaan.

Dat laatste was een voorbeeld van in Rusland populaire jijbakken op kritiek uit het Westen. Tijdens de laatste G8-bijeenkomst in juni zei Poetin tegen journalisten dat hij de 'enige absolute democraat' ter wereld was. Russen kunnen tegenwoordig heel hard lachen om zulke grappen van hun president.