'De KGB is weer aan de macht'

Ivo Pertijs

LONDEN - De voormalige Kremlin-correspondente Jelena Tregoebova (34) kreeg afgelopen april politiek asiel in Groot-Brittannië. Na ruim een jaar in ballingschap houdt ze er een scherpe mening over de Russische politiek op na.

Tegenwoordig lijkt Londen de locatie bij uitstek voor Russische ballingen. Oligarch Boris Berezovski, de Tsjetsjeense rebellenminister Achmed Zakajev, wijlen Aleksandr Litvinenko en nu dus ook Jelena Tregoebova gingen hier op zoek een veilige plek, ver van het voor hun gevaarlijke Moedertje Rusland.

'In mijn geval was de keuze voor Engeland niet bewust. Het is toevallig zo gelopen,' vertelt de gevluchte journaliste. Ze houdt zich meestal afzijdig van de andere dissidenten in Londen. Met Berezovski heeft Tregoebova slechts sporadisch telefonisch contact en dat vindt ze prima. Het liefst staat ze volledig op zichzelf en brengt de tijd door met lezen en schrijven. In Londen laat ze zich weliswaar niet omringen door bodyguards, maar Tregoebova is zich bewust van de op de loer liggende gevaren. 'Ik ga zeker geen ex-KGB'ers ontmoeten,' lacht ze ontspannen.

Op advies van de Britse overheid zwijgt Tregoebova over de getroffen veiligheidsmaatregelen. Als we na afloop richting Trafalgar Square wandelen, looft ze de stad. Een volledig normaal leven zit er voorlopig nog niet in. 'Ik realiseer me dat ik altijd goed op mijn persoonlijke veiligheid moet letten.'

Als Kremlin-correspondente had Tregoebova eind jaren negentig toegang tot de crème de la crème van de Russische politieke elite, waartoe ook Vladimir Poetin behoorde. De twee voerden in het verleden uitgebreide gesprekken, vaak onder vier ogen, maar tegenwoordig is er van het wederzijdse respect van weleer weinig over.

Na de publicatie van haar boek De belevenissen van een Kremlin-vorser in 2003 voelde Tregoebova al snel de druk van de autoriteiten (zie Prospekt, 2008, nummer 1). Waar Poetin naar buiten toe zwijgt over de blonde verslaggeefster, laat Tregoebova in haar kritiek weinig heel van de huidige premier.

'Poetin begrijpt als geen ander dat hij de "naakte keizer van het Kremlin" is. Hij is ontzettend bang dat de rest dat zal opmerken. Als Poetin in zichzelf geloofde en slechts een seconde zou denken dat hij de steun van de bevolking zou krijgen bij eerlijke democratische verkiezingen, dan had hij nooit zo'n repressief beleid gevoerd.'

De opiniepeilingen die wijzen op een torenhoge rating van Poetin onder de bevolking, vindt Tregoebova een aanfluiting. Ze merkt op dat veel peilingen worden gehouden door sociologen die afhankelijk zijn van het Kremlin. 'Ik raad je aan om deze officiële peilingen niet te geloven. Het is een mythe, gecreëerd door de Kremlin-propaganda, en helaas herkauwen luie buitenlandse correspondenten dit. Ze kunnen beter door Rusland reizen en met eigen ogen de werkelijkheid zien. Ik had het geluk, of de pech, dat ik veel reizen door de provincie maakte en ik ken de armoede van de mensen en hun haat jegens het Kremlin.' Overigens blijken haar Russische collega's de ware meesters in de herkauwing van de staatspropaganda te zijn en komt de kritiek op de Kremlin vooral vanuit het buitenland.

In haar tijd als Kremlin-correspondente beschikte Tregoebova over een vlotte pen, getuige de beeldende beschrijving in haar boek van bijzondere gebeurtenissen, zoals Jeltsins omstreden optreden tijdens een staatsbezoek in Scandinavië. Tot ergenis van haar baas liet ze het niet na om kritische noten te kraken over het establishment.

In de Jeltsin-tijd werd een journalistieke sneer richting het Kremlin nog getolereerd, maar met Poetin kwam hier snel een einde aan. Haar collega's hadden vaak minder moeite met de aanpassing aan de mediaregels van het nieuwe regime en het toepassen van zelfcensuur ten behoeve van een goede relatie met de autoriteiten. De logica is kinderlijk eenvoudig: wie de (on)geschreven regels van het Kremlin keurig opvolgt, kan ver komen, zowel financieel als wat betreft positie.

Deze strategie was aan de eigenzinnige Tregoebova niet besteed. Sinds de publicatie van haar boek is Tregoebova's kritiek op de machthebbers alleen maar toegenomen. Geen goed woord heeft ze over voor de recente machtswisseling. De wereld kan er volgens haar toch niet aan twijfelen dat Dmitri Medvedev door duistere verkiezingstrucjes werd gekozen.

'In het huidige Rusland zie je de reïncarnatie van het oude Politburo met een aantal pratende hoofden, waarvan Medvedev er een is. Zonder echte verkiezingen plannen ze hoe ze elkaar gaan afwisselen zoals in de sovjettijd.' In navolging van wat Winston Churchill ooit over het Kremlin zei, stelt Tregoebova dat de belangrijkste besluiten ergens 'onder het tapijt' worden genomen. 'De burgers zien slechts het resultaat van de donkere intriges tussen de Kremlin-clans.'

In deze context ziet Tregoebova het nut er niet van in over personen te spreken. Belangrijker is het besluitvormingsproces en dat ziet er volgens de journaliste niet goed uit.

'Ook met Medvedev blijft alle macht in handen van dezelfde clans. Dit betekent de komende twintig jaar een "hallo, meneer Brezjnev" (verwijzend naar de stagnatie en vriendjespolitiek onder Brezjnev, IP). Er zijn alleen marionettenverkiezingen zonder keuze, een systeem dat we maar al te goed kennen uit de communistische tijd. De KGB is weer aan de macht, alleen nu op commerciële basis. Het dictaat van de geheime dienst is nu overal voelbaar, van de massamedia tot aan het zakenleven.'