Poetin in de olie

Ivo Pertijs

Wekenlang stond de politieke roman Neft (Olie) van Marina Joedenitsj in de top10 van best verkochte boeken in Moskou. De voormalige perschef van president Jeltsin verwerkte haar persoonlijke herinneringen in een fictief verhaal over de jacht op Russische oliebronnen met in de hoofdrol bestaande oligarchen, politici en een onbekende miljardair. Reden voor Prospekt om Joedenitsj te interviewen.

De gouden, glanzende omslag met in het midden de inktzwarte titel Neft valt direct op in de boekhandel. Een ongewone lay-out met een ongewone inhoud, zo mag je het nieuwste werk van Marina Joedenitsj, die haar leeftijd geheim wil houden, wel omschrijven.

De opbouw van het boek is zelfs voor Russische lezers niet gemakkelijk. Het verhaal speelt zich om de paar bladzijden op een andere locatie af (Washington, Moskou, Tsjetsjenië, Londen, Havana), waarbij de schrijfster ook nog eens een niet-chronologische verhaallijn hanteert.

Joedenitsj vindt het zelf een logische opzet. 'In de Verenigde Staten werd het plan waar het plot om draait geboren, Rusland fungeerde als proefterrein waar men probeerde het plan te realiseren, in Tsjetsjenië woedde de oorlog om de aandacht van de Russische machthebbers af te leiden en Londen is het centrum waar zich de laatste tijd de anti-Russische krachten bevinden. Alleen Cuba staat er toevallig in. Ik was daar toen ik Neft afrondde.'

Het Amerikaanse plan waar Joedenitsj over spreekt behelsde een poging de Russische oliebronnen over te nemen, in de wereldwijde strijd om de olie. Ze koos daarom voor een politieke detective waarin Rusland zich op het randje van de afgrond begeeft.

'Onder een zwakke president wordt de politieke macht bijna overgenomen door een handjevol personen. Op hetzelfde moment is er internationaal, met name uit de Verenigde Staten, enorme belangstelling voor Rusland. De aandacht richt zich vooral op de enorme oliebronnen. Door een tekort aan deze bronnen zouden de westerse economieën in de 21ste eeuw wel eens kunnen instorten,' verklaart Joedenitsj de plot.

'Maar het overmeesteren van de Russische bronnen gebeurt niet via een oorlog, zoals in Irak, maar door een gehoorzame marionettenregering in Rusland aan de macht te brengen. Dat was volgens mij het doel van de Verenigde Staten op het einde van de vorige eeuw. Neft gaat over de geschiedenis van de grandioze mislukking van dit doel.'

Leunt Joedenitsj hierbij op haar eigen ervaring en kennis uit de periode 1995-1996, toen ze als perschef voor president Jeltsin werkte? Dat klopt. 'Veel dingen heb ik zelf gezien, ik nam ze zonder toevoegingen in de roman op. In andere gevallen kon ik slechts gissen naar wat er precies was gebeurd, maar ik had een sterk gevoel dat het zo moest zijn gegaan.'

Om aan te tonen dat ze het allemaal goed zou hebben ingeschat, haalt ze de reactie van 'een leidinggevende van een groot Russisch olieconcern' (ze zegt niet wie) aan. 'Hij zei: "Het is verbazingwekkend dat dit het werk is van een vrouw die nooit in de oliebusiness zat. Het is verbazingwekkend, omdat ze het heeft over dingen die volgens mij alleen wij weten. En een paar personen in het Kremlin."'

Omdat de meeste personages in Neft werkelijk bestaan (van Berezovski tot Poetin, van Tsjoebajs tot Jeltsin), blijft de grens tussen werkelijkheid en fictie vaag. Maar uitgerekend de machtigste oligarch in het verhaal, ene Leonid Lemech, is een fictief personage.

Midden in de roman, het is ergens in 2003 in Moskou, wordt er gesproken over geruchten rond Lemech. 'In de groot- en detailhandel koopt hij partijen en afzonderlijke herkenbare heren parlementariërs op, onafhankelijk van hun politieke oriëntatie.' Veel auteurs beschreven dit soort corrupte praktijken in politiek-economische boeken, maar de klap op de vuurpijl komt op de volgende pagina van Neft. Daar staat dat Lemech president Poetin 15 miljard dollar aanbiedt om de weg naar de macht voor de oligarch veilig te stellen. Uiteindelijk weigert Poetin het genereuze aanbod. Joedenitsj laat helaas in het midden hoe dit nu precies zit.

Joedenitsj maakt geen geheim van haar afkeer van de oligarchen. 'Als de olieprijs in de jaren negentig 96 dollar zou hebben bedragen, zoals nu, dan was het een tragedie voor Rusland geweest. De olierijkdommen zouden worden geprivatiseerd en vervolgens worden verkocht aan westerse concerns,' is haar stellige mening.

Zelf vermeed de schijfster samenwerking met oligarchen na haar vertrek uit het Kremlin. 'Ik kende ze vrijwel allemaal persoonlijk en ik kende ook iets te goed de gewoontes, de politieke oriëntaties en de principes van deze mensen. Met hen samenwerken was voor mij destijds uitgesloten.'

Daarom legde ze zich eerst toe op het schrijven van dertien psychologische detectives voordat Neft verscheen. Bovendien had ze Jeltsin beloofd nooit memoires te schrijven over die periode en was ze de hele politiek eigenlijk wel beu.

Tegenwoordig laat Joedenitsj politiek weer van zich horen. Een interview met de schrijfster stond op de website Zaputina.ru, waar prominente (en doorsnee) Russen hun steun uitspreken voor Poetin.

Het liefst had Joedenitsj gezien dat de president er een derde termijn aan vastplakte. Nu dat niet kan hoopt ze dat in ieder geval het Plan Poetin uitgevoerd wordt.

'Het huidige Rusland is nog sterk afhankelijk van de olie. Aan de ene kant denkt de Russische regering daar al over na: We moeten zeggen, dankjewel olie, dat je ons de mogelijkheid voor een rustpauze gaf, dat we een stabilisatiefonds konden creëren, dat we oude schulden kunnen afbetalen en dat we sociale problemen kunnen oplossen. Anderzijds biedt het Rusland de mogelijkheid om een streep onder het zware verleden te zetten. Nu breekt de tijd aan dat Rusland zich moet bevrijden van de "olienaald" en de ontwikkelingen niet langer moet laten afhangen van deze industrie. Daar voorziet het Plan Poetin in.'

Kort na dit interview sprak Poetin zijn openlijke steun uit voor Dmitri Medvedev, die vervolgens door Verenigd Rusland werd aangewezen als de presidentskandidaat van de partij. Reden om aan Marina Joedenitsj te vragen wat dit voor de overgebleven oligarchen betekent. 'Medvedev, die klaarblijkelijk de volgende president wordt, zal de koers van Poetin voortzetten, ook op het gebied van de grote Russische business,' stelt de schrijfster, net terug van een geslaagde wintervakantie op Cuba.

Joedenitsj werkt nu aan het vervolg op Neft, dat de titel Neft II krijgt. Joedenitsj licht een tipje van de sluier op. 'Het is gewijd aan de huidige gebeurtenissen en net als in Neft gaat het over wat er voortkwam uit de Russische machtselite.' Het is nog niet bekend wanneer het boek verschijnt.