Russen kijken graag naar series

Ivo Pertijs

Wie de Russische televisie aanzet, stuit al snel op een televisieserie van binnen- of buitenlandse makelij. Het aanbod is breed met voor ieder wat wils. Een aantal genres steekt er bovenuit.

'Onze televisie behoort kwalitatief tot de beste ter wereld,' zei Dmitri Medvedev eind april tegen verslaggevers. De nieuwe Russische president preciseerde zijn mening helaas niet, waardoor het gissen is wat hem zo aanspreekt aan de nationale televisie. Zijn het de nieuwsprogramma's waarin hij met grote regelmaat de hoofdrol speelt, de vele documentaires over oude nationale helden en historische gebeurtenissen of toch de geïmporteerde actiefilms met Steven Seagal (door wiens aderen naar verluidt Russisch bloed stroomt), Arnold Schwarzenegger en Jackie Chan die om de haverklap op prime time worden uitgezonden? Of doelt het nieuwe staatshoofd misschien op het grote aantal sportwedstrijden, de talkshows of de talloze binnen- en buitenlandse televisieseries?

Dat laatste ligt het meest voor de hand. Televisieseries bewezen meerdere malen dat ze Russen aan de buis kunnen kluisteren. Begin jaren negentig was er een golf van geïmporteerde Amerikaanse producties als Dallas, Twin Peaks, Santa Barbara en de X-Files, naast de onophoudelijke reeks Latijns-Amerikaanse producties, de zogenoemde telenovela's.

Ondanks het enorme cultuurverschil doen de Latijns-Amerikaanse melodramatische series het nog altijd bijzonder goed. Van de 221-delige Braziliaanse hitproductie O Clone (2001) wordt momenteel de zoveelste herhaling uitgezonden op de Russische televisie. Daniela Escobar, een van de actrices uit de serie, verbaast zich niet over de populariteit in Rusland. 'Het succes is te danken aan het goede script dat zeer interessante onderwerpen bevat. De kwaliteit van de acteurs helpt daarbij. O Clone was een succes in alle landen waar ik ben geweest,' laat de 39-jarige actrice vanuit Brazilië weten. In de betere Moskouse muziekhandel is de soundtrack verkrijgbaar en verstokte fans wijden een volledige Russische website aan de serie.

Populaire westerse series als Dr. House en C.S.I. vullen nu het andere deel van het buitenlandse segment. Een televisiekanaal als Domasjny (Huiszender) zendt daarnaast ook oude westerse series als Murder, she wrote uit.

In aantallen en zenduren leggen de geïmporteerde series het waarschijnlijk af tegen de Russische televisieseries. Een van de oudste Russische producties is Oelitsy razbitych fonarej (De straten met gebroken lantaarns), die in 1997 voor het eerst op de buis verscheen en vorig jaar haar achtste seizoen, bestaande uit 26 afleveringen, beleefde. De populaire detectiveserie blijkt tegen de tijd bestand en geldt nog altijd als topper onder de Russische series.

Politie- en misdaadseries scoren sowieso buitengewoon goed bij het publiek. Waar de maffia uit het straatbeeld lijkt verdwenen, duikt deze menigmaal op in diverse televisieseries. Regelmatig gaat het er behoorlijk heftig aan toe. Sommige zenders schromen niet om midden op de dag een bloedig promotiefilmpje uit te zenden. Blijkbaar gaat een hoge rating boven een kindvriendelijke kijkwijzer.

Datzelfde geldt voor oorlogsseries, die eveneens met spectaculaire scènes en vlammende vuurgevechten kijkers voor zich winnen. Een terugkerend thema zijn heldhaftige Russische soldaten die moslimterroristen omleggen.

Een enkele misdaadserie springt er duidelijk uit. Een voorbeeld hiervan is de cultserie Brigada (2002). Deze omvat de Russische postcommunistische geschiedenis in een notendop, maar dan wel door de ogen van Afghanistan-veteraan Sasja Belov, gespeeld door Sergej Bezroekov. Eenmaal teruggekeerd van het front - het is eind jaren tachtig - belandt de hoofdpersoon in turbulente ontwikkelingen en raakt via vrienden betrokken bij de georganiseerde misdaad.

Toch behelst Brigada veel meer dan alleen het verhaal van een soldaat die via de maffia opklimt tot de hoogste echelons van de macht. 'De serie raakte alle segmenten van de samenleving,' vertelt acteur Sergej Bezroekov in het restaurant van het Moskouse MChAT-theater. De serie bevat veel details uit de jongste geschiedenis die voor Russische kijkers onmiddellijk herkenbaar zijn, zoals de tanks in de straten van de stad en het ballet op de staatstelevisie ten tijde van de coup in augustus 1991.

Door het enorme succes werd Bezroekov door velen in één adem genoemd met maffioso Sasja Belov, wat hem een dubbel gevoel geeft. 'Na mijn bandietenrol kon ik de rol spelen die ik echt graag doe, namelijk in een serie met een klassiek thema.'

Bezroekov speelde in de twee mogelijk succesvolste historische Russische televisieseries van de afgelopen jaren: Jesenin (2005) en De meester en Margarita (2005). Het genre van de historische serie is bijzonder goed ontwikkeld in Rusland. Dit valt te verklaren uit de traditionele liefde van de Russen voor hun schrijvers en literatuur, maar tegenwoordig is dit onvoldoende om wekenlang de aandacht van jonge kijkers vast te houden, aldus Bezroekov, die de rol van dichter Sergej Jesenin op zich nam.

'In de sovjettijd was het genoeg om de gedichten voor te dragen. Om nu de aandacht te vestigen op de dichtkunst is het noodzakelijk om een niveau te zakken en de dichters te tonen als mensen zoals jij en ik. Om een gecompliceerd iemand als Jesenin te presenteren, moesten we verschillende kanten van hem laten zien. Actie gecombineerd met gedichten was het belangrijkste middel.' Dit kwam vooral tot uiting in een scène waarin een doorgedraaide Jesenin zijn beroemde, imponerende gedicht Tsjorny tsjelovek (Zwarte mens) voordraagt, waarbij Bezroekov een grote indruk maakt met zijn acteerwerk.

Naast de politie- en misdaadseries en de historische producties heeft de Russische kijker keuze uit vele andere fictieseries, waarin huisvrouwen, studenten, artsen of doorsnee landgenoten de hoofdrol spelen. Steeds vaker staat een sociaal thema centraal, zoals een ziek kind dat wacht op een donor of Roma-families die van het ene probleem in het andere geraken.

Ook in een razend populaire serie als Dalnobojsjtsjiki (Vrachtwagenchauffeurs) komen onderwerpen als alcoholisme, criminaliteit en bedelarij aan de orde. Deze serie wordt overigens gedragen door slechts twee acteurs, Vladislav Galkin en Vladimir Gostjoechin.

De kwaliteit van een deel van de Russische series laat echter duidelijk te wensen over. Bezroekov: 'Het is geen enkel probleem om mensen op een laag niveau te bereiken. Veel lastiger is het om deze groep naar een hoger niveau te trekken. Gemakkelijker is het om snel iets te maken, goed geld te verdienen en vervolgens weer zoiets te produceren. Bij de meeste detectives spelen de kijkcijfers de belangrijkste rol. Een hoge rating betekent immers hoge inkomsten.'

De grootste concurrentie ondervinden de series misschien wel in het voor Rusland nieuwste genre, de stand-up comedies. Dit uit Amerika overgekomen fenomeen startte in 2005 op het commerciële kanaal TNT met de Comedy Club, dat inmiddels een begrip in Rusland is. Dvd's met de beste grappen en grollen vliegen de deur uit, maar er is ook kritiek op deze nieuwe humor.

Zo ook van Bezroekov, die weinig begrip voor het fenomeen heeft. De Russische humor heeft volgens hem altijd afgeweken van die in de rest van de wereld. Nu realiseert hij zich tot zijn ongenoegen dat Rusland steeds dichter bij de Amerikaanse humor komt. 'Neem Shrek, de held in een Amerikaanse animatiefilm die scheten laat, waarop het kijkerspubliek in lachen uitbarst. In Rusland is het onbeschoft om boeren en scheten te laten, maar steeds meer jongeren raken verslaafd aan deze humor. Geef mij de sovjethumor maar, ook al klinkt de combinatie sovjet en humor vreemd. Toch barstte iedereen vroeger in lachen uit bij de briljante en subtiele sovjetgrappen.'