Voorjaarsbegroeting in Almaty

Marlies Ootes

Meisjes te paard die de mannelijke ruiters een klap met de zweep mogen verkopen als ze hen te snel af zijn, getokkel op dombras en gegiste kamelenmelk. Als de dagen lengen wordt in Kazachstan het voorjaarsfeest Nauriz gevierd. Een reportage.

Het volksfeest Nauriz, dat Kazachstan op 22 maart viert, staat voor de overwinning van het nieuwe en onbedorvene over de kwade machten der duisternis. Het berust op tradities die teruggaan tot in de oudheid.

Al in het Babylonische Rijk (1800-539 voor Chr.) werd op de 21ste van de maand Nissan, in onze tijdrekening ongeveer begin april, het begin van het nieuwe jaar gevierd. Twaalf dagen lang vonden er festiviteiten plaats in de hoofdstad Babylon. De naam Nauriz stamt echter uit het Perzisch en betekent nieuwe dag. In Tadzjikistan staat de feestdag bekend als Gulgardon, of ook wel Goelnarvoes. De Tataren noemen het Nardoegan, en de Azeri Navroez.

Na het ten onder gaan van de grote rijken uit de oudheid bleven vele van de voorjaarstradities en rituelen bewaard. Zo namen Kazachen, maar ook Kirgiezen, Oezbeken, Tadzjieken, Turkmenen, Tataren, Azeri, Iraniërs, Afghanen en Turken het feest mee naar de twintigste eeuw. Tijdens de communistische overheersing was het vieren van Nauriz verboden, omdat het niet in de ideologie paste.

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie werd het echter snel weer uit de oude doos gehaald om het nationale bewustzijn op te poetsen. Sinds 1988 staat Nauriz in Kazachstan weer op het lijstje van nationale feestdagen.

Dat de herbeleving van de oude traditie vooral van staatszijde komt, is de indruk die mij bekruipt als ik op 22 maart in Almaty op straat loop. Met beelden van Amsterdam op Koninginnedag in mijn achterhoofd kijk ik zeer op mijn neus als blijkt dat de festiviteiten zich hoofdzakelijk tot de twee pleinen in het centrum van de voormalige hoofdstad beperken.

Afgezien van de obligate spandoeken op openbare gebouwen is er op straat verder weinig te merken van een eeuwenoude traditie. Bij het oude stadsplein aangekomen, dat vandaag de dag officieel Astanaplein heet, al heeft het grootste deel van de bevolking dit nog niet waargenomen, blijkt ook hier de stormloop beperkt. Teleurgesteld loop ik over het plein, van geduw en getrek is geen sprake.

Gelukkig blijk ik ook gewoon een beetje aan de vroege kant te zijn. Een programma was van tevoren nergens te verkrijgen, zelfs de toeristeninformatie had geen idee wanneer de festiviteiten zouden beginnen. Langzaam wordt het plein gehuld in de geur van op houtskool gegrilde sjasliek en, alsof het de mensen aantrekt, loopt het plein langzaam vol. De muziekband, gehuld in de nationale kleur turquoise, vermaakt het publiek met marsmuziek.

Oude vrouwtjes met felgekleurde hoofddoeken en gouden tanden verkopen Nauriz-kosje, een traditionele brij gemaakt van zeven ingrediënten. De recepten lopen uiteen, variërend van yoghurt met verschillende soorten granen en zout tot exotische varianten met wortel en gedroogde kaas, zolang het maar zeven ingrediënten zijn, omdat zeven als tijdseenheid voor de 'universele eeuwigheid' staat.

De bereiding van het gerecht is een van de tradities die bij Nauriz horen. In de week voorafgaand aan 22 maart behoren schulden te worden afbetaald, ruzies te worden bijgelegd en het huis te worden schoongemaakt. Dat dit ook echt nog gebeurt viel me het weekend ervoor op, toen ik door de steppe tussen naar Sjimkent reed. Groepen dorpsbewoners verzamelden het langs de weg liggende vuil en verbrandden het, wat langs de Kazachse wegen overigens geen overbodige luxe is.

In de hoop dat het nieuwe jaar genoeg regen en een rijke oogst zal brengen, worden schalen en kommen des huizes gevuld met smeltwater, melk en graan. Sneeuw met Nauriz geldt als goed voorteken voor het nieuwe jaar. Hoewel in de afgelopen dagen zo ongeveer vier jaargetijden aan weersomstandigheden aan mij voorbij gegaan zijn, schijnt vandaag de zon 'helaas' uitbundig.

Dit mag de feestvreugde niet drukken. Aan de kant van het oude stadsplein worden de trappen gebruikt als geïmproviseerd podium, waarop danseresjes en zangeresjes laten zien waarop ze het afgelopen jaar hebben geoefend. In kleurige klederdracht zingen ze Kazachse liedjes en laten ze traditionele dansen zien.

De Russische dansgroepen vallen hier op. In het publiek zijn de zwarte haren veruit in de meerderheid, terwijl de Kazachen nog altijd 'slechts' 43,6 procent van de inwoners van Almaty uitmaken; etnische Russen vormen volgens een census van 2005 40,2 procent van de stadsbevolking.

Nauriz maakt duidelijk hoezeer Russen en Kazachen hier hun eigen leven leiden. In het land van het veelgeprezen multiculturalisme lijken de verschillende etnische groepen vooral vreedzaam naast elkaar te leven.

De meeste Russen genieten van hun vrije dag op de datsja buiten de stad. Behalve dus de jonge danseresjes, maar ook de blonde jongens die even verderop handje drukken of blikgooien en de hoelahoepelende meisjes. Zij vormen de eerste generatie die naast de Russische ook de Kazachse cultuur met de paplepel krijgt ingegoten.

Meer multiculturalisme is te vinden op het plein voor het Paleis van de Republiek. Naast prachtige joerten staan hier kraampjes van verschillende culturele centra in Almaty. Oekraïense vrouwen laten volksdansen zien, voor het stalletje van de Russen staan militairen, en de joden zijn te herkennen aan een kaart van Israël en het in het cyrillisch geschrevene woord sjaloom. Op het podium nemen Kazachen in klederdracht Amerikaanse rappers op de korrel.

De Kazachse plov, het rijstgerecht dat in heel Centraal-Azië hetzelfde smaakt, hoewel je dat niet hardop mag zeggen, wordt in grote wokpannen van een scheut olie voorzien waar je 'u' tegen zegt, de sjasliek smaakt daarentegen voortreffelijk. De sjubat (gegiste kamelenmelk) is een ander verhaal.

Na ook nog met een valk en zijn bijna nog mooiere valkenier, een Kazach van rond de vijftig met een mond vol gouden tanden te hebben geposeerd, hou ik het voor gezien, net als de rest van het publiek dat zich langzaam op weg naar huis beweegt.

Het Nauriz-feest in Almaty was kort maar krachtig. Voor de traditionele draverijen en het elkaar-van-het-paard-trekken had ik waarschijnlijk naar het zuidelijker gelegen Sjimkent moeten gaan, maar voor dit jaar was de gegiste kamelenmelk al genoeg Kazachstan-gevoel.