Financiële reserves smelten weg

Jan Limbeek

Een van de redenen voor de grote economische groei in Rusland sinds 1999 was de strakke begrotingsdiscipline. Ondanks de toestroom van dollars uit de grondstoffenexport, vooral sinds 2004, bleef de toename van de overheidsuitgaven beperkt. De meeste inkomsten werden opgespaard.

Vanaf 2007 begonnen de overheidsuitgaven sneller toe te nemen. Rusland kon dat makkelijk financieren, want de toestroom van valuta groeide nog sneller. Het overschot was in 2007 dankzij de inkomsten uit olie en gas 5,4 procent en het geplande overschot was in 2008 3,4 procent. In werkelijkheid kwam het overschot over 2008 met 4 procent zelfs nog wat hoger uit.

Maar dat is een gemiddelde, dat zoals alle gemiddelde indicatoren over 2008 een redelijk beeld te zien gaf. De laatste maanden van 2008 sloeg de crisis echter ongenadig hard toe in Rusland.

De werkloosheid steeg in december met 1 procentpunt tot 7,7 procent (5,8 miljoen mensen). De industriële productie kromp in november met 8,7 procent en in december met 10,3 procent. Het beeld wordt nog erger als we alleen naar de verwerkende industrie (exclusief de nutsbedrijven en de winning van delfstoffen) kijken: een achtereenvolgende krimp van 10,3 en 13,2 procent. De reële lonen daalden in december met 4,6 procent. Over geheel 2008 groeide het bruto binnenlands product (bbp) met 5,6 procent, maar in december werd al een teruggang genoteerd met 0,7 procent ten opzichte van december 2007.

In de eerste tien maanden van 2008 kwam het begrotingsoverschot uit op ruim 8 procent van het bbp. Dat is 2,6 biljoen roebel, 72 miljard euro tegen de toenmalige koers en 56 miljard euro tegen de koers van begin februari 2009. Het begrotingstekort in december was maar liefst 20,7 procent van het bbp, vanwege een gigantische uitgavenexplosie om de economie en de koopkracht te stimuleren. Vergeleken met december 2007 daalden de inkomsten met 32 procent en stegen de uitgaven met 53 procent.

Een greep uit de maatregelen: vanaf 2009 stijgt het maandelijkse minimumloon met 9 procent naar 4330 roebel. Veel andere betalingen zijn hieraan geïndexeerd. De werkloosheidsuitkering stijgt van 1500 roebel naar 4900 roebel. De pensioenen gaan de komende twee jaar met 50 procent omhoog.

Rusland gaat hiermee een stuk verder dan westerse landen. Aan de ene kant kan het land het begrotingstekort vooralsnog zelf financieren uit de opgebouwde reserves, aan de andere kant is dit de enige goedkope bron. Waar westerse overheden tot nu toe verreweg de betrouwbaarste leners zijn voor beleggers, is het vertrouwen in de Russische overheid niet veel groter dan in de IJslandse overheid.

In november 2008 nam de Doema een volstrekt achterhaalde begroting aan voor 2009. In januari maakte het Ministerie van Financiën de uitgangspunten wat realistischer. De begroting gaat nu uit van een krimp van het bbp van 0,3 procent (was 6 procent groei), een olieprijs van 40 dollar (was 95 dollar) en een roebel/dollar koers van 33,4-33,8.

Gezien de negatieve financieel-economische trends zou het een meevaller zijn als de nieuwe begrotingscijfers realistisch blijken te zijn. Begin februari was de roebelkoers ten opzichte van de dollar al hoger dan waarmee de nieuwe begroting rekent (4 februari: 36,1 roebel). Eind januari hield minister van Financiën Aleksej Koedrin rekening met een inkomstenderving van ruim 5,4 procent van het bbp, van 10,9 biljoen roebel naar 6,5 biljoen.

De tabel laat zien dat de overheid de afgelopen zes maanden netto 150 miljard dollar heeft uitgegeven van de totale reserves, waarvan 44 miljard dollar in januari 2009. Het tempo waarmee ingeteerd wordt op de reserves is nog hoger dan het tempo waarmee ze opgebouwd werden.

Het zou verstandig zijn het uitgavenpeil wat te verminderen, met het oog op de toekomst. Koedrin verwacht minimaal de komende drie jaar begrotingstekorten. Het begrotingstekort mag gedekt worden door het Reservefonds. De regering is van plan een deel van het tekort door uitgifte van obligaties te dekken. De sterk stijgende pensioenuitgaven worden in toenemende mate gedekt door het Welvaartsfonds. Volgens Koedrin is dit fonds echter niet groot genoeg om aan de pensioenverplichtingen te kunnen voldoen.

Als de economische omstandigheden wat slechter uitvallen dan gedacht - zoals dit tot nu toe voortdurend het geval - kunnen zelfs de grote financiële reserves van Rusland ontoereikend blijken te zijn om de nieuwe economische realiteit te financieren.

Opm. Vanaf 1 februari 2008 is het Stabilisatiefonds gesplitst in een Nationaal Welvaartsfonds en een Reservefonds.
* Van de 3 biljoen roebel van het Welvaartsfonds is 410 miljard gebruikt voor leningen aan banken en het opkopen van aandelen; een deel van het fonds is dus niet liquide.
** Inclusief ongeveer 15 miljard dollar aan goud.
Bronnen: Ministerie van Financiën (www1.minfin.ru) en de Centrale Bank (www.cbr.ru).