'In Kazachstan doet zich klassieke stagflatie voor'

Marlies Ootes

'Kazachstan beleeft op dit moment zijn tweede kredietcrisis.' Dat zegt Bodo Lochman, hoogleraar economie aan de Deutsch-Kasachische Universität in Almaty. Begin deze eeuw kon ruim een derde van de huizenbezitters al niet aan zijn verplichtingen voldoen. Dat zijn er het afgelopen jaar alleen maar meer geworden. Een interview over de Kazachstaanse economie.

Lochman onderscheidt drie fasen in de Kazachse economie sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991. 'In de jaren negentig was de situatie hier rampzalig. Er moest op grote schaal geherstructureerd worden, maar de staat had nauwelijks middelen tot zijn beschikking. De olieprijzen waren toen bijzonder laag.'

Dit veranderde rond 2000. De olieprijzen stegen en de Kazachse bouwsector kwam tot bloei. Lochman: 'Geen gebouw kon groot genoeg, hoog genoeg zijn. Dat kun je vooral goed zien in de nieuwe hoofdstad, Astana. De bouwactiviteiten duurden tot eind 2007. Sindsdien zitten we in een crisis.'

Lochman vindt dat de Kazachen hun eerste crisis geheel aan zichzelf te wijten hebben. 'Het was terecht dat er veel nieuwbouw was. Maar de woningen waren veel te duur, veel te luxe. Kopers hadden geen keuze en kochten ze toch, al konden zij zich de woningen niet veroorloven.

Bovendien was het makkelijk om geld te lenen, daarover werd niet moeilijk gedaan. Helemaal als je via-via iemand kende bij een bank, kreeg je gegarandeerd een hypotheek. Soms was het binnen een kwartier geregeld, en kleinere bedragen kon je zelfs zonder bewijs van inkomsten lenen. Dan ging het misschien om een paar honderd euro, maar we moeten niet vergeten dat dit voor de meeste mensen hier heel veel geld is.'

Deze lukrake kredieten werden van lieverlee een probleem. Begin deze eeuw kon al ongeveer dertig tot veertig procent van de debiteuren niet aan zijn verplichtingen voldoen. Inmiddels geldt dit voor meer van de helft van de schuldenaren. Lochman denkt dat dit percentage door de devaluatie van de Kazachse munt, de tenge, nog zal toenemen. 'De vastgoedzeepbel was al gesprongen voor het begin van de wereldwijde economische crisis. Sindsdien ligt het werk hier op een groot deel van de bouwplaatsen stil.'

De vastgoedcrisis heeft natuurlijk haar weerslag op andere sectoren van de Kazachse economie. Lochman: 'De banksector staat op dit moment van twee kanten onder druk. Er bestaat een reëel gevaar dat een groot deel van de verstrekte leningen niet zal worden terugbetaald. De werkloosheid stijgt snel, en veel werknemers krijgen al maanden niet of nauwelijks meer uitbetaald. Een werkloosheidsuitkering bestaat hier niet.

Daarnaast moeten banken zelf de leningen ook nog terugbetalen, vaak in deviezen. Door de devaluatie van de tenge, begin februari, moeten nu dus meer tenge betaald worden om een en hetzelfde bedrag, in bijvoorbeeld dollars, terug te kunnen betalen.'

Ook veel privépersonen zijn slachtoffer van de geldontwaarding. Van het gevaar van wisselkoersschommelingen was men zich voorheen nauwelijks bewust, zegt Lochman. 'Nu wordt men wantrouwend en verstopt men het geld liever in zijn hoofdkussen dan het op de bank te laten staan.'

'De staat is inmiddels de banken te hulp geschoten door een meerderheidsbelang in twee banken, de grootste particuliere bank Turan Alem en de Alliance Bank, te nemen. Dat worden er vermoedelijk nog meer.

Bovendien heeft de staat al in 2000 een fonds in het leven geroepen, het Nationale Reservefonds Samroek-Kasyna, waarin geld opgepot werd dat niet direct nodig was. Op dit moment komt de helft van het staatsbudget uit dit fonds, zodat het begrotingstekort beperkt blijft tot drie à vier procent. Maar de 27 miljard dollar die ooit in de pot zat, is door de devaluatie van de tenge verdampt. Er is nog geld voor hooguit twee jaar.'

De economische malaise komt voor een belangrijk deel door de ingestortte olieprijs. 'De eenzijdige oriëntatie op grondstoffen vormt voor zowel Rusland als Kazachstan een risico. Daardoor zijn de inkomsten van beide landen sterk afhankelijk van de olieprijs, en van de buitenlandse vraag naar olie en gas.'

Door de hoge olieprijzen van de afgelopen jaren is Kazachstan gewend geraakt aan groeipercentages van rond de tien procent. Bij de huidige terugval is de inflatie nog altijd bovengemiddeld. Dit jaar wordt elf procent voorspeld, vertelt Lochman. 'Dat betekent dat zich in Kazachstan een klassiek geval van stagflatie voordoet.'

Het streven van de Kazachse president Noersoeltan Nazarbajev naar een wereldwijde gemeenschappelijke munt noemt Lochman 'volstrekt onrealistisch'. Ook een gemeenschappelijke Centraal-Aziatische munt zit er op korte termijn niet in, denkt hij. 'Dat heeft ook helemaal geen zin, omdat er nauwelijks sprake is van handel tussen de diverse staten. Bovendien verschillen de niveaus van ontwikkeling te veel.

Het enige wat op korte termijn mogelijk en ook zinvol zou zijn, is samenwerking met Rusland. Maar ook een gekoppelde of gemeenschappelijke munt zou de problemen in Kazachstan niet kunnen oplossen.'

Lochman noemt de situatie in Kazachstan weliswaar kritiek, maar niet hopeloos. 'Kazachstan heeft dankzij het Nationale Reservefonds een iets betere positie dan andere landen. Daardoor was het beter voorbereid op de crisis.

Bovendien is de crisis in zekere zin ook leerzaam voor Kazachstan. Men staat weer met beide benen op de grond en beseft dat de bomen niet tot in de hemel reiken. Men probeert de economie weer te diversifiëren door te investeren in de landbouw, de machinebouw en de chemiesector. Maar het zal nog een hele tijd duren voordat Kazachstan in deze sectoren daadwerkelijk voet aan de grond krijgt.'