Linkse winst in parlementsverkiezingen Litouwen

René Does

Anders dan in de Baltische broederlanden Estland en Letland, waar in de postcommunistische tijd alleen rechtse regeringen hebben geregeerd, wil er in Litouwen nog wel eens een linkse regering aan het bewind zijn. Zo ook na de recente parlementsverkiezingen van 14 en 28 oktober 2012, want deze werden gewonnen door de linkse oppositie onder leiding van de Litouwse Sociaal-Democratische Partij (LSDP).

De winst van links heeft vooral een economische achtergrond. De centrumrechtse regering van premier Andrius Kubilius heeft kort na haar aantreden zeer harde bezuinigen doorgevoerd toen Litouwen zwaar getroffen werd door de kredietcrisis van eind 2008, met name omdat het land jarenlang op goedkope kredieten van Scandinavische banken had geleefd. De regering kortte 30 procent op de overheidsuitgaven, verlaagde de pensioenen met 11 procent en voor Kubilius legde voor zichzelf een salariskorting van 45 procent op.

De werkloosheid liep op tot 13 procent van de beroepsbevolking en veel jonge Litouwers vertrokken naar het buitenland. Ook de energiekosten voor de bevolking stegen nadat in 2009 onder druk van de Europese Unie de kerncentrale uit de sovjettijd in Ignalina werd gesloten.

De linkse oppositie beloofde een verzachting van het bezuinigingsbeleid door hogere belastingen voor de rijken en uitstel van een jaar tot 2015 van de toetreding van Litouwen tot de eurozone, zodat het land extra de tijd kreeg om aan de strenge begrotingsvoorwaarden voor toetreding te voldoen. Het bezuinigingsbeleid begon weliswaar vruchten af te werpen en de economie groeit weer behoorlijk (5,9 procent in 2011), maar dit herstel kwam voor Kubilius helaas te laat.

Acht partijen komen na de verkiezingen van 14 en 28 oktober in het parlement. De uitslag was als volgt:

Het Litouwse parlement, de Seimas, telt 141 zetels en wordt via een gemengd kiesstelsel van proportionele partijverkiezingen en een districtenstelsel gekozen, respectievelijk 70 en 71 zetels. De Litouwse politiek wordt overheers door drie grote partijen: de centrumrechtse Vaderlandsunie - Litouwse Christen-Democraten (TS-LKD) van Kubilius, de LSDP van Algirdas Butkevičius en de Arbeiderspartij van de omstreden Russische zakenman Viktor Uspaskich.

Naast de parlementsverkiezingen werd er op 14 oktober ook nog een raadgevend referendum gehouden over de bouw van een nieuwe kerncentrale in Visgina. Sinds de sluiting van Ignalina was Litouwen voor zijn energievoorziening praktisch geheel afhankelijk geworden van Rusland. De bouw werd door 65 procent van de kiezers afgewezen. Het belangrijkste bezwaar van de tegenstanders waren de hoge bouwkosten van bijna zeven miljard euro, al betekende dit dat de energie-afhankelijkheid van Rusland zou blijven voortbestaan.

Vóór de verkiezingen hadden de LSDP, de Arbeiderspartij en het populistische Orde en Rechtvaardigheid afgesproken een coalitie te vormen als zij gedrieën een regeringsmeerderheid zouden behalen. De uitslag van de verkiezingen leek dus volkomen duidelijk over welke regering er zou komen.

Echter, de rechtse presidente Dalia Grybauskaite weigerde een coalitie te steunen als daar ook de Arbeiderspartij van Uspaskich in zou zitten. De Litouwse president benoemt de premier en kan met steun van het parlement nieuwe verkiezingen uitschrijven. Er liepen verschillende aanklachten van stemmenomkoping tegen de Arbeiderspartij. Verder zou de partij zich schuldig hebben gemaakt aan belastingontduiking en liepen er enkele strafzaken tegen leden van de Arbeiderspartij.

LSDP-leider en beoogd premier Butkevičius kan op drie manieren reageren op het ingrijpen van Grybauskaite. Hij kan proberen een meerderheid te vormen met andere partijen. Hij kan een zogenoemde Regenboogcoalitie met de Vaderlandunie van Kubilius aangaan. Of hij kan zich niets van Grybauskaite aantrekken en de regeringsafspraken van vóór de verkiezingen nakomen.

Hoe dan ook, onverwacht is er sprake van een politieke crisis in Litouwen. Voor Uspaskich was in de regering een ministerspost weggelegd. Als compromis stelde hij voor om in plaats van minister parlementsvoorzitter te worden.

Opvallend is verder hoe verschillend het Westen en Rusland de recente ontwikkelingen in de Litouwse politiek interpreteren. In veel westerse landen en door veel Litouwers, onder wie presidente Grybauskaite, wordt Uspaskich gezien als een zetbaas van Rusland en zijn geheime diensten. Rusland op zijn beurt ziet in het ingrijpen van Grybauskaite inmenging van de Europese Unie en de NAVO in de binnenlandse politiek van Litouwen en beschouwt Grybauskaite als een zetbaas van deze westerse instellingen.

Hoe de nieuwste politieke perikelen in Litouwen ook mogen aflopen, duidelijk is in ieder geval dat door de parlementsverkiezingen en de uitslag van het referendum over de nieuwe kerncentrale er een regering aan de macht komt die betere betrekkingen met Rusland zal aanknopen. Litouwen kan hierdoor wellicht de geopolitieke tweeslachtigheid van Oekraïne, dat wil zeggen heen en weer geslingerd worden tussen meer samenwerking met het Westen of met Rusland, kopiëren. Maar met dit verschil dat Litouwen een lidstaat van de Europese Unie is.