De dood van Joeri Boedanov

René Does

Op 10 juni 2011 werd op klaarlichte dag op de Komsomol Prospekt in Moskou Joeri Boedanov doodgeschoten. Boedanov was de eerste Russische legerofficier die wegens misdrijven in de oorlog tegen Tsjetsjenië in 1999 en 2000 tot gevangenisstraf was veroordeeld. Over het motief van de moord doen twee versies de ronde.

In die oorlog was Boedanov commandant van de 160ste gardetankdivisie van het Russische leger. Een officier van middelhoge rang. Hij werd aangeklaagd wegens ontvoering, verkrachting en moord op het 18-jarige Tsjetsjeense meisje Elza Koengajeva tijdens de oorlog.

Op zich was het al opmerkelijk dat een Russische legerofficier werd aangeklaagd. In juli 2003 werd Boedanov ook nog tot tien jaar celstraf veroordeeld wegens ontvoering van Koengajeva. Een ondergeschikte verklaarde zich schuldig aan de verkrachting. En dat Boedanov zelf de moord had gepleegd, werd niet bewezen geacht.

In januari 2009 werd Boedanov onder voorwaarden vervroegd vrijgelaten. Lang heeft hij dus niet kunnen genieten van zijn vrijheid. Na zijn vrijlating leefde Boedanov van zijn werk als woningopzichter en giften van sympathisanten. Voor radicale Russische nationalisten was hij een oorlogsheld. Hij meed de publiciteit, maar schuwde niet in Moskou de straat op te gaan, want, aldus Boedanov, 'je voor hen verbergen lukt toch niet'. Op 10 juni schoten twee mannen vier kogels in zijn hoofd en vluchtten daarna in een Mitsubishi Lancer, die even later in de buurt uitgebrand werd teruggevonden.

In de mediaberichten over de moord worden twee mogelijke motieven voor de moord naar voren gebracht. De eerste is bloedwraak door Tsjetsjenen, ook vanwege de vervroegde vrijlating van Boedanov. Dit zal niet de directe familie van Koengajeva zijn, want die kreeg na de moord asiel in Noorwegen. Wel verklaarde Visa Koengajev, de vader van Koengajeva, vanuit Noorwegen: 'Een hond verdient een hondendood.'

Het is mogelijk dat behalve de Koengajevs ook andere Tsjetsjeense families bloedwraak hebben willen plegen, want de eenheid van Boedanov heeft in de oorlog meerdere Tsjetsjenen ontvoerd en gedood. Ook een stille 'pr-daad' door de Tsjetsjeense regering van president Ramzan Kadyrov wordt door commentatoren tot de mogelijkheden gerekend. Aan de andere kant zeggen Tsjetsjeense commentatoren dat als iemand bloedwraak had willen plegen, dit in het strafkamp waar Boedanov vastzat, zou zijn uitgevoerd.

Het tweede motief dat als mogelijkheid wordt genoemd, is een provocatie door Russische nationalisten. Door de moord op de onder nationalisten bekende en populaire Boedanov zouden nationalistische krachten in de komende parlement- en presidentsverkiezingen de wind extra in de zeilen kunnen krijgen.

Welke van de twee versies ook de juiste mag zijn (als dat ooit bekend wordt), veel Russische commentatoren zagen Boedanov na de moord niet alleen als een dader, vanwege zijn activiteiten in Tsjetsjenië, maar ook als een slachtoffer. Dat wil zeggen als een slachtoffer van de juridische en politieke omstandigheden in het huidige Rusland.

Allereerst blijkt opnieuw dat het beleid van het 'tsjetsjeniseren' van de Tsjetsjeense problemen niet volledig is geslaagd. 'Tsjetsjeense afrekeningen voltrekken zich in de straten van Moskou,' stelde de vooraanstaande militaire commentator Aleksandr Golts. Als reactie hierop zou het Russische nationalisme extra snel toenemen.

Bovendien is in Rusland het monopolie van de staat op geweld een utopie. En als burgers geen vertrouwen hebben in de onafhankelijkheid en daadkracht het juridische systeem en de uitvoering van strafrechterlijke en andere juridische besluiten, kunnen zij voor eigen rechter gaan spelen en ontstaat er een sfeer van eigenrichting. Na de moord werd gesteld dat het voor Boedanov beter zou zijn geweest als hij niet vervroegd was vrijgelaten.

De begrafenis van Boedanov in de Moskouse voorstad Chimki werd een politieke gebeurtenis. Boedanov werd met militaire eer begraven. Volgens Aleksandr Golts kan dit twee dingen betekenen. Of de militaire eer werd goedgekeurd door de hoogste politieke leiding van Rusland in een extra poging om het nationalistische deel van het electoraat binnen boord te houden. Of de militaire eer was een particulier initiatief van militairen die met Boedanov sympathiseerden. Dit laatste betekent dat de bevelslijnen in het Russische leger niet langer volledig te vertrouwen zijn.