Financiële crisis in Wit-Rusland

René Does

De Wit-Russische dictator Aleksandr Loekasjenko heeft maar kort echt kunnen genieten van zijn overwinning in de presidentsverkiezingen van 19 december 2010, die hij liet volgen door een harde en gewelddadige onderdrukking van de kleine en toch al tamelijk machteloze oppositie. Drie maanden later zijn er zware financieel-economische problemen die zijn regime aan het wankelen kunnen brengen.

De kern van de Wit-Russische financiële crisis van de afgelopen maanden is dat het land veel meer importeert dan het exporteert. In maart leidde dit tot het uitbreken van een echte begrotings- en valutacrisis, omdat Wit-Rusland niet langer de stijgende prijzen op de wereldmarkt kan betalen uit zijn valutareserves.

Deze reserves zijn geslonken doordat Rusland al enige tijd zijn subsidiëring van de Wit-Russische economie middels lage olie- en gasprijzen afbouwt. Loekasjenko verergerde de financiële problemen door de Wit-Russische ambtenaren in oktober, twee maanden voor de presidentsverkiezingen, een salarisverhoging van 30 procent te geven.

Tijdens een toespraak voor directeuren van landbouwbedrijven op 23 maart gaf Loekasjenko zelf een analyse van de economische problemen in zijn land. Hij zei tegen zijn gehoor: 'Wij leven op te grote voet! Wij kopen meer dan we produceren en verkopen. Dat is het probleem. Daarom, mijn vrienden, als we ergens olie, gas, metalen en dat soort dingen kopen, wees dan zo goed net zo veel uit te voeren en voor valuta te verkopen. Dan zullen we normaal leven.'

Eind 2010 bedroeg het tekort op de buitenlandse handelsbalans 8,5 miljard dollar. In 2011 kwam hier tot nu toe bijna een miljard dollar per maand bij. Eind maart bereikte het tekort op de buitenlandse handelsbalans 16 procent van het bruto binnenlands en was Wit-Rusland in de mondiale kredietratings aan een vrije val begonnen.

Als gevolg van de financiële problemen stijgen de prijzen voor consumptiegoederen (in de maanden januari en februari 15,5 procent). Vanwege de inflatie zijn de Wit-Russen goederen als benzine, suiker en muntjes voor de metro van Minsk gaan hamsteren.

Verder proberen zij hun spaartegoeden aan Wit-Russische roebels zo veel mogelijk om te zetten in harde valuta - dollars, euro's en Russische roebels - en in goud en luxegoederen. Een buitenlandse vakantie kunnen de Wit-Russische burgers dit jaar bijna zeker op hun buik schrijven. De touroperators van het land schreeuwen moord en brand vanwege de valutaproblemen.

Omdat de Wit-Russische overheid wegens de geringe valutareserves de verkoop van harde valuta aan banden legde, is er weer een zwarte valutamarkt ontstaan. De officiële koers is 3.045 Wit-Russische roebels voor een dollar, maar op de zwarte markt deed een dollar begin mei 4.500 Wit-Russische roebels.

Er zijn drie maatregelen denkbaar die de financiële problemen kunnen verzachten:

1. Een flinke devaluatie van de Wit-Russische roebel. Volgens financiële analisten is de nationale munt van het land 10 tot 12 procent overgewaardeerd.
2. Harde bezuinigingen op de overheidsuitgaven in combinatie met structurele economische hervormingen.
3. Omvangrijke privatisering van staatsbedrijven. Momenteel is 70 procent van de Wit-Russische bedrijven nog in staatshanden.

Wit-Rusland zou voor financiële steun kunnen aankloppen bij het IMF. Deze kredietinstelling stelt hieraan voorwaarden die voor Loekasjenko echter niet acceptabel zijn, zoals het terugdraaien van de salarisverhogingen van afgelopen herfst, andere strenge bezuinigingen op de overheidsuitgaven en een flinke verhoging van de tarieven voor gas, water en elektriciteit, die nu sterk gesubsidieerd worden. Overigens worden de salarisverhogingen van afgelopen herfst in de praktijk al door de inflatie opgegeten.

Naast devaluatie van de nationale munt lijkt gehele of gedeeltelijke privatisering van grote Wit-Russische staatsbedrijven onontkoombaar, zoals het transitobedrijf van olie en gas Beltransgaz, de Minsk Autofabriek (MAZ), het telecombedrijf MTS, Grodno Azot (kunstmest) en Grodno Chimvolokno (kunstvezels). De vraag is natuurlijk of er buitenlandse bedrijven zijn die investeringen in Wit-Russische bedrijven winstgevend en veilig genoeg vinden. In de praktijk zullen dit vooral investeerders uit Rusland en wellicht ook investeerders uit Venezuela en China zijn.

Als Loekasjenko niet met het IMF in zee wil gaan, zal hij zich voor kredieten tot Rusland wenden. Rusland heeft Wit-Rusland een krediet van zes miljard dollar toegezegd voor de bouw van een nieuwe kerncentrale bij Astavets aan de grens met Litouwen en lijkt bereid een 'subsidie' van ruim vier miljard dollar op de levering van goedkopere olie te verlenen.

Maar hiervoor wil Rusland natuurlijk wel iets terug, namelijk grotere controle van het Russische bedrijfsleven over Wit-Russische bedrijven, met name over het transitobedrijf Beltransgaz, dat een belangrijke schakel vormt tussen de Russische en de Europese energiemarkten. Zo dwingt de financiële crisis Loekasjenko tot een ontwikkeling die hij al die jaren, tot ongenoegen van de Russen, heeft weten tegen te houden.

Objectief gezien lijken in Wit-Rusland nu dezelfde voorwaarden voor volksprotesten aanwezig als in de Arabische wereld. Vooralsnog reageren de Wit-Russen met boze berusting. Wel is duidelijk dat het tot nu toe succesvolle Wit-Russische economische model op zijn laatste benen loopt.

Zullen de onvermijdelijke economische hervormingen ook tot politieke hervormingen leiden en kan de financiële crisis het begin van het einde van het dictatoriale bewind van Loekasjenko worden? Loekasjenko lijkt zich in dit opzicht bedreigd te voelen. Hij reageerde op de financiële crisis met het sluiten van de laatste twee oppositiekranten, het verder vervolgen van de in december gearresteerde kandidaten van de oppositie en met wilde scheldpartijen op Oekraïne en de Europese Unie.

Na het geweld na de presidentsverkiezingen van 19 december 2010 schoof Wit-Rusland op het internationale politieke veld in Europa weer sterk op in de richting van Rusland. Vanwege de financiële crisis zal dit ook in economisch opzicht gaan gebeuren. Er doen zelfs geruchten de ronde dat de Wit-Russische roebel als nationale munt van het land vervangen zou kunnen worden door de Russische roebel.