Importverbod voor Europese groente door komkommerangst

René Does

Op 2 juni 2011 stelde Rusland een tijdelijk importverbod in voor alle verse groente uit alle lidstaten van de Europese Unie. Verder moest alle Europese groente in de Russische winkels uit de omloop worden gehaald. Het verbod was een uitbreiding van het importverbod voor groente uit Spanje en Duitsland, dat half mei meteen was afgekondigd na het uitbreken in Duitsland van de soms dodelijke nierinfecties met de EHEC-bacterie door consumptie van, zoals toen vermoed, besmette Spaanse komkommers. De Europese Commissie protesteerde tegen het Russische besluit en noemde het 'buitenproportioneel'.

Gennadi Onisjtsjenko, het hoofd van Rospotrebnadzor, de Russische Keuringsdienst van Waren, was niet onder de indruk van de Europese kritiek. Omdat er groeiende twijfel is gerezen of Spaanse komkommers wel de (enige) echte besmettingsbron zijn, verweet hij de Europese Unie laksheid en onduidelijkheid in het onderzoek naar de oorzaak. 'De vereiste besluitvaardigheid blijkt er bij de nationale en bovennationale diensten van de EU niet te zijn.' Onisjtsjenko riep de Russen op groenten voor consumptie goed te wassen en te verhitten en over te stappen naar de aankoop van Russische groenten.

Onisjtsjenko heeft vier voorwaarden gesteld voor opheffing van het importverbod voor Europese groente:

• Vaststelling van de veroorzaker en de oorzaken van de infecties.
• Vaststelling van de manieren van overdracht van de infecties.
• Vaststelling van de plaats van herkomst van de besmette producten.
• 'Een objectieve bevestiging dat de toestand onder controle is en geen verdere groei van het aantal ziektegevallen.'

Rusland is in de bevoorrading van de winkels met groente sterk afhankelijk van import uit de Europese Unie. Een kwart van de groente-export van Europa gaat naar Rusland. Jaarlijks gaat het om een bedrag van drie tot vier miljard euro. De grootste groente-exporteurs naar Rusland in de EU zijn Nederland en België. In Rusland komt jaarlijks 40 tot 45 procent van de groente-import uit de EU.

In 2009 werd in Rusland 24 miljoen ton binnenlandse en buitenlandse groente in de winkels verkocht. Hiervan kwam twee miljoen ton, acht procent, uit Europa. Qua importaandeel zijn er in de Russische consumptie verschillen per groenten en knolvruchten. Zo wordt 20 procent van de gegeten tomaten geïmporteerd, bijna de helft van de aardappelen, 14 procent van de komkommers en courgettes en 26 procent van de uien.

Supermarktketens en regio's verschillen in de mate van afhankelijkheid van import van groente. Een regio die bijvoorbeeld sterk importafhankelijk is, is de enclave Kaliningrad aan de Oostzee.

Vanwege het importverbod vrezen sommige economen voor tekorten in winkels en oplopende voedselinflatie. De inflatie door stijgende voedselprijzen kan verder worden aangewakkerd door de opheffing per 1 juli van het exportverbod van graan, dat afgelopen herfst na de misoogsten door hitte, droogte en branden werd afgekondigd. Aan de andere kant kunnen de Russen door 'komkommerangst' minder groente gaan consumeren.

Verder is er nog een invloed die mogelijk negatieve gevolgen van het importverbod voor Europese groente waarschijnlijk sterk zal dempen: het seizoen. In de zomer hoeft Rusland nauwelijks te importeren, omdat er dan genoeg groenten en knolvruchten komen van Russische tuinbouwbedrijven en van de vele miljoenen datsja's waar de meeste Russen in de zomer hun vrije tijd doorbrengen. Waarschijnlijk wordt het importverbod een 'zomerverbod', te meer omdat Rusland nauwelijks glastuinbouw kent voor bevoorrading in de koude maanden.

Rospotrebnadzor en Onisjtsjenko hebben een reputatie van politiek misbruik van hygiënische regelgeving voor voedingswaren. Denk bijvoorbeeld aan de importverboden op 'hygiënische gronden' van de laatste jaren voor wijn en mineraalwater uit Georgië en voor wijn uit Moldova. Mogelijk kan het importverbod voor Europese groente het door Rusland gewenste lidmaatschap van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) versnellen. Als WTO-lid had Rusland het verbod minder snel en resoluut kunnen uitvaardigen.