Einde aan de tandemocratie

Jan Limbeek

Een jaar scheidt ons van de nieuwe Russische presidentsverkiezingen. Er lijken slechts twee serieuze kanshebbers: de huidige regeringsleider Vladimir Poetin en de huidige president Dmitri Medvedev. Het zouden spannende verkiezingen kunnen worden, ware het niet dat Poetin en Medvedev niet tegen elkaar willen uitkomen. Een van beide zal meedoen. Aangezien meedoen gelijk staat aan winnen, wordt de nieuwe Russische president Poetin of Medvedev. Of is er nog een andere uitkomst mogelijk?

Toen Poetin in 2007 aankondigde niet mee te doen aan de presidentsverkiezingen van maart 2008, omdat de grondwet meer dan twee opeenvolgende termijnen verbood, betwijfelden waarnemers of hij dat meende. Maar hij meende het: Medvedev werd president.

Na de verkiezingen van 2008 ontstond het algemene vermoeden dat hij zich, na een tussenperiode als premier, in 2012 weer gewoon tot president zou laten verkiezen en in 2018 nogmaals. Daar de zittingsperiode van de Russische president met ingang van 2012 wordt verlengd van vier naar zes jaar, zou de wereld tot in 2024 te maken kunnen krijgen met president Poetin.

Momenteel is men echter minder zeker van dit scenario. Voortzetting van de huidige machtsverdeling – de tandemocratie - wordt evenzeer mogelijk geacht. Poetin heeft in het najaar van 2009 gezegd dat hij, als het moment daar is, samen met Medvedev de knoop zal doorhakken. Tot nu toe is er echter geen beslissing gevallen, hetgeen speculaties over onenigheid tussen de twee voedt.

Het lijdt geen twijfel dat Poetin de beslissing neemt wie president wordt. Terwijl Medvedev al bijna drie jaar de machtigste man van Rusland is, op papier dan, is hij er niet in geslaagd de machtspositie van Poetin wezenlijk te bedreigen en zijn liberale agenda enigszins uit te voeren. Waarom zou dit de komende jaren dan wel zo zijn? Zo bezien kan Poetin Medvedev gerust voor nog een periode 'benoemen'.

Is het mogelijk dat Poetin zijn populariteit verliest? Misschien. De fundamentele achtergrond van Poetins populariteit is gelegen in de enorme welvaartsgroei tijdens zijn presidentschap. Toen Poetin aan de macht kwam, bedroeg het gemiddelde loon 100 dollar. Nu is dat ongeveer 700 dollar. In dezelfde periode stegen de (sociale) overheidsuitgaven snel, wat ten goede kwam aan de bevolking. De uitgaven voor gezondheidszorg zijn bijvoorbeeld vervijfvoudigd.

Volgens de financiële havik, vicepremier en minister van Financiën Aleksej Koedrin, was die welvaartsgroei gebaseerd op expansie van de oliesector en kan die heden ten dage niet meer dienen als bron voor verdere groei van de levensstandaard. Als Poetin die situatie onderkent en nogmaals president wil worden, lijkt het niet verstandig te wachten tot 2018.

Aan de andere kant is Medvedevs zwakte mogelijk een nadeel voor Poetin. Volgens enkele deskundigen wilde Poetin in 2008 daadwerkelijk de macht aan Medvedev overdragen en bleef hij slechts aan als premier om hem bescherming te bieden tegen het Kremlin-gekonkel. In dit scenario acht Poetin het onwaarschijnlijk dat Medvedev het ooit op eigen kracht zal redden en zoekt hij dus een andere kandidaat. Daarmee komt bijvoorbeeld de vroegere concurrent van Medvedev voor het presidentsschap, Sergej Ivanov, om de hoek kijken, een hardliner.

De overtreffende trap van Ivanov zou Igor Setsjin (50) zijn. Hij is altijd trouw aan Poetin geweest en zijn ster rijst. Setsjin is vicepremier en energietsaar. Hij leidt Rosneft, het grootste oliebedrijf van Rusland, dat dagelijks 2,3 miljoen vaten produceert (net zoveel als Libië en Egypte samen). Rosneft bestaat voor een belangrijk deel uit onderdelen van het genaaste oliebedrijf Joekos van de veroordeelde Michail Chodorkovski.

Setsjin is het onbetwiste hoofd van de siloviki (conservatieve politici, afkomstig uit het militaire apparaat of de geheime diensten, die een grote rol van de overheid in de economie en samenleving voorstaan) en ten minste Ruslands derde man. Volgens sommigen is hij zelfs de tweede man, na Poetin en vóór Medvedev. Setsjin zou een verrassing zijn en slecht nieuws voor de wereld. Volgens enkele omschrijvingen in de Russische pers is hij de 'Darth Vader van de politiek' en 'de engste man ter wereld'.

Aan de andere kant schijnt de liberale Aleksej Koedrin nog dichter bij Poetin te staan. De laatste tijd heeft hij het vaak over de noodzaak van eerlijke verkiezingen en diepgaande economische hervormingen. Koedrin en Setsjin zijn de twee uitersten, Poetin zit comfortabel in het midden en kiest de ene keer liberaal en de andere keer conservatief.

Als Poetin er (nog) niet voor kiest president te worden, dan blijft hij vanzelfsprekend premier als hij dat wil. Maar wordt hij wel president, dan hoeft Medvedev geen premier te worden. Dit kan iedereen worden, inclusief Igor Setsjin. Het is dus mogelijk dat Dmitri Medvedev in 2012 van het politieke toneel verdwijnt.

Waarom duurt het zo lang voor de beslissing valt? Dit is niet zo moeilijk. Als Poetin aan zou kondigen de nieuwe presidentskandidaat te zijn, dan wordt de huidige president Medvedev niet meer serieus genomen door de bureaucratie. Het uiteenvallen van de tandem is noch in het belang van Poetin noch in dat van Medvedev. Het kan daarom nog wel een tijdje duren voor er duidelijkheid komt.

Het is logisch om aan te nemen dat de tandemocratie na de verkiezingen ten einde loopt. Zou de huidige machtsdeling na de presidentsverkiezingen van 2012 voortgezet worden, dan kan men net zo goed meteen bekend maken dat Medvedev presidentskandidaat zal zijn. Want daar zijn geen nadelen aan verbonden.

Aangezien een logische uitkomst niet de waarschijnlijke uitkomst hoeft te zijn, blijven uitspraken over de Russische politieke toekomst speculatief. Bovendien dient men rekening te houden met Poetins voorliefde om Kremlin-watchers op het verkeerde been te zetten. Als ik een gokje waag, dan zou ik zeggen dat Poetin weer president wordt in 2012 en Koedrin zijn premier.