Vaak verkiezingen in Moldova

René Does

Op 28 november 2010 was het weer eens zover: parlementsverkiezingen in Moldova. En misschien moet het land over niet al te lange tijd weer naar de stembus. De Moldaviërs dreigen het wereldrecord 'parlementsverkiezingen houden in korte tijd' heel scherp neer te gaan zetten. In Moldova doet zich de bijzondere politieke situatie voor dat verkiezingen geen uitweg uit een politieke impasse betekenen, maar er juist de oorzaak van zijn.

De zaak is dat Moldova een parlementaire republiek is waarin de president door het parlement wordt gekozen. Het Moldavische parlement, het Parlamentul, telt 101 zetels. Een president moet met minstens 61 stemmen door het parlement worden gekozen. En dit lukt de laatste twee jaar niet meer, waardoor er al twee keer vervroegde parlementsverkiezingen moesten worden gehouden. En waardoor parlementsvoorzitter Michai Ghimpu sinds 11 september 2009 als waarnemend president optreedt.

Een regering vormen met een gewone meerderheid van 51 zetels kost minder moeite. De laatste jaren regeert de centrumrechtse Alliantie voor Europese Integratie. Communisten, in de praktijk meer sociaal-democraten, vormen de oppositie.

Geopolitiek
De voormalige sovjetrepubliek Moldova ('Moldavië' in zijn meer Russische benaming) leidt de laatste jaren onder een meervoudige politieke crisis. De politieke impasse wordt aangeduid als een constitutionele crisis of een parlementaire crisis. Hiernaast wordt ook nog een geopolitieke crisis gesignaleerd, die uitdrukking vindt in de veel gebruikte zinsnede 'Tussen Moskou en Brussel'. Want de vraag is: wat is de plaats van Moldova in Europa? Momenteel ligt het land in de zogenoemde 'grijze zone' tussen Rusland en de Europese Unie, waartoe ook Oekraïne en Wit-Rusland behoren.
map van Moldova met Transdnestrië en Gagaoezië

Moldova met het feitelijk onafhankelijke Transdnestrië en het autonome Gagaoezië

In de Moldavische politiek zijn vier visies te onderscheiden over de geopolitieke positie van het land op het Europese continent:

  1. Een pro-Europese, dat wil zeggen voor integratie van het land in de structuren van de Europese Unie.
  2. Een 'unionistische'. Deze visie is een radicale variant van de vorige: integratie in Europa via hereniging van het land met buurland Roemenië (voor de Tweede Wereldoorlog was Moldavië de Roemeense landstreek Bessarabië, die in de geheime bijlage van het Molotov-Ribbentrop-pact van augustus 1939 aan de Sovjet-Unie werd toegewezen).
  3. Een 'Moldavische', die niet per definitie anti-Europees of anti-Russisch is, maar vooral aandacht heeft voor versteviging van het Moldavische staatsverband als tegenwicht tegen Europese, Roemeense en Russische invloeden. Deze visie leeft ook sterk in de deelrepubliek Gagaoezië (155.000 inwoners) in het zuiden, waar orthodox-christelijke Turken (Gagaoezen) leven.
  4. Een pro-Russische, die zich voor alles manifesteert in de deelrepubliek Transdnestrië (555.000 inwoners) aan de linkeroever van de rivier de Dnestr. Transdnestrië behoort samen met Abchazië, Zuid-Ossetië en Nagorno-Karabach tot de 'bevroren conflicten' op het grondgebied van de voormalige Sovjet-Unie en heeft zich uit verzet tegen de 'roemenisering' van Moldova eenzijdig onafhankelijk verklaard, hoewel deze onafhankelijkheid noch door de machthebbers in Chisinau noch door enig ander land wordt geaccepteerd.

Etappes
Tot 2009 waren de politieke verhoudingen in Moldova telkens duidelijk. De Moldavische historicus Ivan Grek onderscheidt drie 'etappes' in de landelijke politiek sinds de onafhankelijkheid van 1991. De eerste etappe liep tot februari 2001. In deze periode waren unionistische krachten die werkten aan de 'roemenisering van het Moldova op de rechteroever (van de Dnestr - RD)' overheersend.

In februari 2001 begon de tweede etappe met het aan de macht komen van de Communistische Partij van de Republiek Moldova (CPRM) van Vladimir Voronin. Twee keer achter elkaar, in 2001 en in 2005, haalde de CPRM een grote meerderheid in het parlement en kon Voronin zonder problemen tot president worden gekozen. Hiermee waren de 'moldovenisten' aan de macht, de voorstanders van het uitbouwen van een sterke zelfstandige Moldavische staat.

De huidige politieke problemen begonnen met de parlementsverkiezingen van 7 april 2009. Deze luidden de derde etappe in. In april 2009 leken de communisten weer gewonnen te hebben, maar vooral volgens de Moldavische jongeren, die pro-Europeser zijn dan de oudere generaties, waren de verkiezingen niet eerlijk verlopen. Zij kwamen in de 'Twitterrevolutie' in opstand tegen de communistische machthebbers. Hun verzet werd hardhandig onderdrukt, maar er kwamen wel nieuwe parlementsverkiezingen op 29 juli.

Deze leverden de huidige patstelling op en het onvermogen een president te laten kiezen door het parlement: de CPRM won 48 zetels en de Alliantie voor Europese Integratie 53 zetels. De alliantie kon wel een regering vormen, maar zonder de steun van minstens acht communisten geen president uit eigen gelederen gekozen laten worden. En die steun kwam er niet.

De politieke strijd in 'Moldova op de rechteroever' (Transdnestrië neemt niet deel aan het politieke leven van Moldova, zoals de parlementsverkiezingen) heeft geen etnisch of nationalistisch karakter, maar is vooral een klassieke tweestrijd tussen rechts en links, waarbij de pro-Europese Alliantie het rechtse kamp vormt en de communisten het linkse kamp.

Binnen de Alliantie voor Europese Integratie werken vier partijen samen, die op belangrijke punten flinke meningsverschillen kunnen hebben:

Om uit de constitutionele crisis te raken organiseerde de regerende alliantie op 5 september 2010 een referendum over de invoering van een presidentieel stelsel in Moldavië. Na het referendum hadden er op 14 november directe presidentsverkiezingen moeten volgen. De opkomst was 29,8 procent, minder dan de vereiste minimumopkomst van 33,3 procent voor een referendum of voor verkiezingen. De communisten hadden opgeroepen tot een boycot. Na het mislukken van het referendum organiseerde de Alliantie voor 28 november nieuwe parlementsverkiezingen.

De communisten presenteerden een alternatief voor de directe presidentiële verkiezingen, waarin zij minder kansen op een overwinning van de presidentspost zouden hebben dan in het huidige systeem. Zij stelden afnemende meerderheden voor in de stemmingsrondes in het parlement als het kiezen van een president niet meteen lukte: 61 in de eerste ronde, 57 in de tweede ronde en een simpele meerderheid van 51 stemmen in de derde en eventuele laatste ronde. Maar hier ging de Alliantie niet mee akkoord.

Patstelling
De laatste parlementsverkiezingen van 28 november leverden vooralsnog geen oplossing op voor de politieke impasse. Want de uitslag was als volgt:

Ons Moldova haalde de kiesdrempel van 4 procent niet. De uitslag wijst op een lichte verschuiving ten gunste van de pro-Europese alliantie en ten koste van de communisten. Maar de alliantie haalde 59 zetels, dus wel weer genoeg om een regering te vormen, maar ook weer te weinig (twee stuks) om meteen een president uit eigen gelederen gekozen te laten worden. Begin 2011 gaat het parlement zich opnieuw aan het kiezen van een president wijden.

Hierbij zijn twee scenario's denkbaar:

  1. Het is nog steeds onmogelijk een president te kiezen omdat de CPRM de fractiediscipline weet te bewaren. Dan komen er in 2011 opnieuw vervroegde parlementsverkiezingen. Dit scenario wordt het meest waarschijnlijk geacht.
  2. Het lukt de Alliantie twee communistische 'overlopers' aan haar kant te krijgen. Als dit minder waarschijnlijke scenario inderdaad slaagt, kan het land zich richten op kwesties als een oplossing voor de kwestie Transdnestrië, het aanpakken van de armoede (Moldova is het armste land van Europa) en de lange weg van integratie in Europese structuren. En die zullen op zich ook weer genoeg problemen en meningsverschillen opleveren.