25 jaar na Tsjernobyl

René Does

Op 26 april 2011 was het 25 jaar geleden dat in het Oekraïense stadje Tsjernobyl reactor 4 van de plaatselijke kerncentrale ontplofte. Hieronder acht aspecten van de erfenis van deze kernramp in de voormalige Sovjet-Unie.

1. Tot de dag van vandaag is onduidelijk aan hoeveel burgers de ramp het leven heeft gekost. De schattingen over het aantal mensen dat direct of indirect (door ziekten gerelateerd aan de vrijgekomen straling) overleed, lopen sterk uiteen: van 9.000 doden volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) tot 200.000 doden in de berekeningen van de Russische Academie van Wetenschappen, die uitgaat van 140.000 stralingsdoden in Oekraïne en Wit-Rusland en 60.000 stralingsdoden in Rusland.
   Een middenpositie wordt ingenomen door de Tsjernobyl Bond van Rusland. Volgens deze Russische belangenvereniging van Tsjernobyl-slachtoffers zijn er van de 250.000 likvidatory, een verzamelnaam voor allerlei categorieën rampbestrijders die hebben meegeholpen aan de bestrijding van de ramp, 30.000 aan de gevolgen van opgelopen straling overleden. Gemiddeld werden zij 54 jaar oud.
   Bekijk een schematische voorstelling van de ramp op youtube.

2. De radioactief besmette gebieden liggen vooral ten noorden en noordoosten van de kerncentrale, in het grensgebied van Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland. Hier leven momenteel ongeveer vijf miljoen mensen. Door natuurlijke verlaging van het stralingsniveau en schoonmaakwerkzaamheden verbetert de toestand in deze gebieden geleidelijk, maar de radioactieve vervuiling zal nog lang boven het maximaal toegestane stralingsniveau blijven.

3. Na de ramp werden in Oekraïne en Wit-Rusland twee zwaar radioactief vervuilde zones rond de ontplofte kernreactor onbewoonbaar verklaard en door hekken omgeven. Deze zones zijn alleen toegankelijk voor werknemers betrokken bij de huidige opruimwerkzaamheden in en rond de kerncentrale.
   Toeristen en andere bezoekers mogen het gebied betreden onder begeleiding van gidsen en leidinggevenden. In Oekraïne gaat het om de Evacuatiezone (ook wel kortweg 'De Zone' genoemd) met een oppervlakte 2.044 vierkante kilometer) en in Wit-Rusland om het Nucleaire Ecologische Reservaat Polessië in het zuiden van de provincie Gomel met een oppervlakte van 216.000 hectare.

4. Hoewel De Zone in Oekraïne tot onbewoonbaar gebied werd verklaard, weigerde een klein deel van de inwoners van dorpen in het gebied, zogenoemde krakers, hun huizen te verlaten. In 1986 ging het om ongeveer 1.200 mensen. Omdat nieuwe bewoning niet is toegestaan, sterft deze groep langzaam uit.
   Op de 25-jarige herdenking van de ramp woonden er nog 259 krakers in het gebied. Sinds de ramp is er één kind geboren: op 25 augustus 1999 kwam Marija Vedernikovo, dochter van Michail Verdernikovo en Lidija Sovenko, hier ter wereld. Dieren en planten hebben volop de ruimte in De Zone, die daarom de officieuze status van een 'Tuin van Eden' heeft.

   

   Tsjernobyl vandaag de dag. Voor deze en vele andere foto's van de omgeving van Tsjernobyl: www.elenafilatova.com

5. Om de ontplofte reactor nummer 4 werd in 1986 zo snel mogelijk een betonnen sarcofaag gebouwd om verdere nucleaire vervuiling tegen te gaan. De andere drie reactoren werden in 2000 definitief gesloten, mede onder sterke druk van de Europese Unie. De sarcofaag heeft een houdbaarheid van 30 jaar. Dus tot 2015.
   De bestaande sarcofaag vertoont ernstige scheuren, barsten en roestverschijnselen. In 2015 moet daarom over de bestaande sarcofaag een nieuwe, nog grotere sarcofaag zijn gebouwd, de zogenoemde New Safe Confinement. De bouw zal worden verricht door een consortium van Franse bouwbedrijven.
   Verder is voorzien in de bouw van een verwerkingsinstallatie van het radioactieve materiaal onder de sarcofaag. Deze bouwwerkzaamheden worden uitgevoerd door het Amerikaanse bouwbedrijf Holtec. Alle opruimwerkzaamheden onder de nieuwe overkapping en in de verwerkingsinstallatie zullen naar verwachting in 2065 afgerond worden.
   De totale kosten voor beide projecten bedragen 1,55 miljard euro, op te brengen door de Europese Unie, de Verenigde Staten, Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland. De Russische krant Novaja Gazeta sprak op 14 april 2011 echter zeer ernstige twijfels uit of de deadline van 2015 wel gehaald zal worden; de nieuwe sarcofaag zou wegens financieringsproblemen en hieruit volgende bouwvertragingen niet klaar zijn voor het verlopen van de termijn van de bestaande sarcofaag.

   

   'De natuur claimt de overwinning met een fontein van takken.'
   www.elenafilatova.com

   
   

6. De ramp in Tsjernobyl betekende in 1986 een enorme klap voor het vertrouwen van de sovjetbevolking in de technologische macht van de Sovjet-Unie in het algemeen en in kernenergie in het bijzonder. Toch is het technologisch denken sterk gebleven, zoals blijkt uit het rapport De toekomst van kernenergie in Rusland.
   Momenteel zijn er 32 nucleaire reactoren actief in Rusland, en voor de toekomst staan 24 nieuwe kernreactoren gepland. De bejaarde Russische atoompaus Jevgeni Velichov, president van het Koertsjatov Instituut voor nucleair onderzoek in Rusland en ten tijde van de ramp in Tsjernobyl de belangrijkste specialist die de sovjetleiding adviseerde, verklaarde in een interview naar aanleiding van de 25ste herdenking, dat kernenergie in het energiepakket van Rusland diende te groeien van 15 procent nu naar 25 procent in de toekomst.
   Sergej Kirijenko, het hoofd van het Russisch Comité voor Atoomenergie (Rosatom), zei in een toespraak op 18 april 2011 tijdens een grote internationale Tsjernobyl-conferentie in Kiev: 'In het komende decennium zijn er in de wereld geen alternatieven voor de ontwikkeling van kernenergie.' Als voorwaarde voor de bouw van nieuwe kerncentrales noemde Kirijenko 'veiligheid, veiligheid en veiligheid'.

7. Onder jongeren in de voormalige Sovjet-Unie zijn vaak heel andere computerspelen populair dan onder jongeren in het Westen. Zo spelen miljoenen jongeren in Rusland en andere voormalige sovjetrepublieken het computerspel S.T.A.L.K.E.R: Shadow of Chernobyl. Van het spel zijn twee afleveringen gemaakt en in 2012 komt een derde aflevering op de markt.
   In het spel figureren personen die op bestaande werknemers van De Zone gebaseerd zijn. Spelers moeten zich onder meer een weg banen door nucleaire opslagplaatsen en verlaten gebouwen in De Zone. Overigens worden de huidige werknemers in De Zone stalkery genoemd, waarvoor de beroemde nucleaire science fictionfilm Stalker (1979) van de Russische regisseur Andrej Tarkovski als inspiratie diende.

8. Toeristen kunnen De Zone bezoeken onder verplichte begeleiding van een gids. In 2009 noemde het Amerikaanse tijdschrift Forbes Tsjernobyl als een van de moderne bestemmingen van extreem toerisme, samen met gebieden als Antarctica en Noord-Korea. Naar De Zone zijn dagexcursies, tweedaagse excursies met een overnachting in Tsjernobyl en individuele rondleidingen mogelijk. Momenteel trekt De Zone ongeveer 30.000 toeristen per jaar. Dit zijn vooral jongeren die het bovengenoemde computerspel S.T.A.L.K.E.R. spelen.
   Maar de toeristensector in Oekraïne heeft grootse plannen met Tsjernobyl. In 2012 zal het land samen met Polen de Europese Kampioenschappen Voetbal organiseren. Er zijn plannen om dan één miljoen voetbalfans en andere toeristen tot een bezoek aan Tsjernobyl te verleiden. Indien dit lukt, dan zal ook Tsjernobyl zich aan de moderne wereld hebben aangepast, via de transformatie van computerspel tot evenement.