Rusland wordt volwassen

Van abortus naar anti-conceptie

Jan Limbeek

In Rusland voeren antiabortusactivisten vooral demografische en veel minder morele overwegingen aan om abortus te bemoeilijken. Russen die zich zorgen maken over de krimpende bevolking en met name over het dalende aantal Slavische Russen, laten in dit opzicht een begerig oog vallen op het aantal abortussen, want dit is weliswaar continue dalende maar nog steeds hoog. Hun hoop is dat het geboortecijfer in een klap naar een gezond niveau getild kan worden als veel meer zwangerschappen niet meer voortijdig afgebroken worden.

De Sovjet-Unie was het eerste land ter wereld waar abortus gelegaliseerd werd. Dit gebeurde in 1920. In 1936 verbood Stalin abortus om de bevolkingsgroei te stimuleren. In 1955, twee jaar na zijn dood, werd dit verbod weer opgeheven.

Vanaf 1960 vonden er in Rusland meer abortussen plaats dan er kinderen werden geboren. In 1965 ging het al om 278 abortussen op elke 100 geboorten. Hierna daalde het aantal abortussen in de jaren zeventig en tachtig van 5,6 miljoen naar 4,5 miljoen. Van elke drie zwangerschappen eindigden er twee in een abortus en één in een levend geborene.

De onderstaande tabel laat zien dat afgelopen twee decennia het aantal abortussen in Rusland met 3,2 keer daalde, van 4,1 miljoen in 1990 naar 1,3 miljoen in 2009. De relatieve daling, per 1000 vrouwen in de reproductieve leeftijd, was nog iets groter: 3,3 keer. Vanaf 2007 begon het aantal geboorten het aantal zwangerschappen weer te overtreffen.

Aantal abortussen, 1990 - 2009

	1990	1995	2000	2005	2006	2007	2008	2009
Per 1000 vrouwen, 15-49	113,9	72,8	54,2	42,7	40,3	38,0	36,0	34,2
Per 100 geboorten	205,9	202,6	168,7	117,4	107,2	92,1	81,1	73,7
Bij primigravidae* (x1000)	188,8	177,7	161,1	161,5	159,4	149,8	136,8	118,9
Totaal	4.103,4	2.766,4	2.138,8	1.675,7	1.582,4	1.479,0	1.385,6	1.292,4

* Primigravida is een vrouw die voor het eerst zwanger is.
Opm. Volgens voorlopige cijfers is abortus in 2010 fors verder verminderd naar 1.054,8 miljoen en 58,7 per 100 geboorten.
Bron: Russische Federale Staatsdienst voor de Statistiek Rosstat

Gezien de daling van het aantal geboorten in de jaren negentig en de aanzienlijke vermindering van het aantal abortussen, slaagden Russische vrouwen er blijkbaar in om bevruchting te voorkomen. Dankzij voorlichting en anticonceptie kon het krijgen van kinderen gemakkelijker voorkomen worden. Ten tijde van de Sovjet-Unie waren er alleen oncomfortabele condooms en logge spiraaltjes van lokale makelij. Vrouwen gebruikten abortus destijds als een normaal middel ter voorkoming van het krijgen van kinderen. Vrouwen die twintig, dertig of nog meer abortussen hadden gehad, waren geen uitzondering. In 1991 onderging een gemiddelde Russin 3,4 abortussen in haar leven tegen 1,2 in 2009.

Af en toe wordt het vermoeden uitgesproken dat het aantal abortussen in feite hoger is dan geregistreerd, omdat particuliere medische instellingen zouden onderrapporteren. De demografen Viktoria Sakevitsj en Boris Denisov stellen evenwel dat er veeleer sprake is van een lager aantal abortussen dan de officiële cijfers aangeven.

In tegenstelling tot de praktijk in de meeste andere landen, hebben Russische statistici namelijk de gewoonte om de miskramen en niet gespecificeerde abortussen (die buiten het ziekenhuis plaatsvinden) mee te tellen in het totale abortuscijfer. Zonder de bijdrage van spontane miskramen daalt het abortuscijfer van 2009 van 34,2 per 1000 vrouwen (15-49 jaar) naar 29,5 en zonder de bijdrage van niet gespecificeerde abortussen daalt het aantal nog verder naar 27,9 per 1000. Sakevitsj en Denisov concluderen dat een 'mogelijke onderrapportage' hierdoor ruimschoots gecompenseerd wordt.

Soorten abortus volgens de officiële classificatie, 1992 - 2009 (%)

Soort abortus:	1992	1995	2000	2005	2006	2007	2008	2009
Spontane(miskramen)	6,3	7,2	8,9	11,2	11,9	13,4	14,2	15,2
Op gezondheidsindicatie	1,4	1,7	2,2	2,8	4,2	3,1	2,4	2,6
Illegale	0,3	0,2	0,1	0,1	0,1	0,1	0,1	0,1
Niet-gespecificeerde (buiten het ziekenhuis)	3,5	3,7	4,3	4,8	4,8	4,9	4,9	5,2
Op sociale indicatie	0,8	1,2	2,2	0,2	0,1	0,1	0,07	0,05
Medische	87,7	85,9	82,3	80,8	78,9	78,5	78,3	76,9
Totaal	100	100	100	100	100	100	100	100

Bron: demoscope.ru/weekly/2011/0465/tema01.php

Ondanks de spectaculaire daling van het aantal abortussen blijft Rusland wereldleider op dit gebied. De afname van het aantal abortussen was in de buurlanden Wit-Rusland en Oekraïne groter, terwijl de uitgangssituatie in 1990 vrijwel gelijk was. Er is dus nog meer ruimte voor verbetering.

Goedkopere anticonceptie en meer seksuele voorlichting zouden waarschijnlijk de effectiefste maatregelen zijn om bevruchting en dus abortus te voorkomen. Dit is echter niet de bedoeling van veel politici. Zij willen vooral meer kinderen voor Rusland en denken dit onder andere te kunnen bereiken met minder abortussen. De laatste tijd is de demografische prognose voor Rusland weliswaar sterk verbeterd, maar zonder de positieve invloed van immigratie en kijkend naar de reproductiviteit van Slavische Russen ziet het er nog steeds somber uit.

Sinds 2003 zet de overheid steeds kleine stapjes om abortus te bemoeilijken. Van 12 tot 22 weken mag een zwangerschap alleen onderbroken worden op sociale indicatie. Tot 2003 was de lijst met sociale indicatoren zo lang dat dit voor abortus in de praktijk geen hindernis vormde. In 2003 werd de lijst teruggebracht van dertien naar vier indicatoren. Een laag inkomen en overige sociaal-economische redenen werden geschrapt als grond voor abortus.

Op medische indicatie is een abortus altijd toegestaan, hoewel in 2007 de lijst met medische redenen voor abortus werd beperkt van 134 naar 91. Als een zwangere jonger is dan 15 jaar, geldt dit nog steeds als een medische reden voor abortus.

In de praktijk is het verkrijgen van een abortus niet veel moeilijker geworden, want de sociale en medische regels zijn rekbaar. Wel zijn de laatste jaren strengere wettelijke beperkingen opgelegd aan openbare reclame voor abortus en worden waarschuwingen voor het schadelijke effect van abortus verspreid. Dergelijke waarschuwingen klinken in toenemende mate, maar ze grenzen aan bangmakerij, want ze zijn aantoonbaar overdreven.

Momenteel bespreekt de Doema een wet die verdere beperkingen voorstaat, zoals de verplichting voor de vrouw die een abortus wil om eerst naar het hartje te luisteren en de echo van de vrucht te zien, de verplichting haar te wijzen op de gezondheidsrisico's van abortus en de invoering van bedenktijd. De wet voorziet echter niet alleen in stokken. Ook de wortel van het anoniem bevallen en afstaan van het kind voor adoptie wordt mogelijk. Vanaf de dertiende week zwangerschap krijgen zwangere vrouwen bovendien een toelage.

Critici stellen dat zo'n broedbonus op de lange termijn niet helpt en vooral het aantal kinderen bevordert van kansarme vrouwen. Dit is onwaarschijnlijk gezien de grote omvang van de verschillende financiële stimulansen, die meer vrouwen in staat stelt hun kinderwens realiteit te laten worden. En indien vooral kansarme vrouwen meer kinderen zouden krijgen, is dit nog geen probleem gezien de mate van sociale mobilteit. Er bestaat geen lompenproletariaat in Rusland. Van de wortel valt derhalve meer te verwachten dan van de stok.

Aan het Kremlin gerelateerde jeugdgroepen zoals Nasji spreken zich eveneens uit tegen abortus. De Russisch-orthodoxe kerk en veel (vrouwen van) politici, zoals Svetlana Medvedeva, de vrouw van president Dmitri Medvedev, die met haar stichting die gezinswaarden promoot, worden steeds mondiger. Een ander mooi voorbeeld is de stichting 'Heilig moederschap' van Natalja Jakoenina, de vrouw van Vladimir Jakoenin, het hoofd van de Russische Spoorwegen.

Toch zeggen deze stichtingen zelden ronduit tegen abortus te zijn en benadrukken ze vooral nationale belangen en gezinswaarden. Op de 'Internationale top voor demografie en gezin', die van 29 en 30 juni 2011 in Moskou plaatsvindt, zullen deze conservatieve groeperingen uitgebreid te horen zijn.