Rusland: woord van het eerste decennium

René Does

Op het einde van vorig jaar waren er in Rusland twee woordverkiezingen. Behalve de woorden en de uitdrukkingen van het jaar 2011 werden er ook woordverkiezingen voor het eerste decennium van de 21ste eeuw gehouden. Die laatste zijn een afspiegeling van het decennium van Vladimir Poetin en geven tegelijkertijd een goed beeld van deze periode.

De initiator van de woordverkiezingen is de taalkundige Michail Epstein (61). In verschillende Russische kranten is hij vanwege de woordverkiezingen geïnterviewd, waarbij hij inging op de (recente) ontwikkelingen in de Russische taal.

Zo merkt hij in het afgelopen decennium in de eerste plaats de snel groeiende invloed van Engelstalige leenwoorden in het Russisch op. Dat wil zeggen woorden uit met name de economische sfeer en de moderne communicatietechnologieën, waarvoor geen of de betekenis niet goed dekkende Russische equivalenten bestaan. Dit is geen exclusief Russisch taalverschijnsel. Andersom worden buitenlandse talen nauwelijks verrijkt met Russische leenwoorden. De laatste twee Russische leenwoorden die wijde verspreiding vonden, stammen alweer uit de regeerperiode van Michail Gorbatsjov (1985-1991): perestrojka en glasnost.

Een verschil tussen de geest van Russische en westerse woorden is volgens Epstein dat in het Russisch zware woorden met een negatieve emotie overheersen. 'Bij vaderlandse woorden overheerst een negatieve emotionele en expressieve sfeer, bij buitenlandse woorden een positieve. Dat is nu eenmaal de Russische mentaliteit.'

Het Russisch heeft ook moeite met woorden in de sfeer van de liefde, aldus Epstein. Of het gaat om verheven en neutrale woorden en uitdrukkingen, of het is meteen schuttingtaal. Een middencategorie liefdeswoorden tussen verhevenheid en platvloersheid is slecht ontwikkeld.

Een opmerkelijke bevinding van Epstein is dat het Russisch kwantitatief sterk achterloopt bij het Engels. Het veel gehoorde gezegde in Rusland dat de Russische taal 'groot en machtig' is, klopt niet als het aantal Engelse en Russische woorden met elkaar wordt vergeleken. Epstein: 'Tegenwoordig heeft het meest uitgebreide Russische woordenboek 150.000 woorden. Het Engels heeft er volgens enkele verschillende rekenmethoden tot één miljoen. Dit is een uitdrukking van de nauwkeurigheid waarmee een taal het weefsel van de realiteit voelt.' Een belangrijke oorzaak van dit kwantitatieve verschil is volgens Epstein dat er in Rusland geen openbare debatcultuur bestaat.

Hieronder volgt de uitslag van de verkiezingen van de Russische woorden en uitdrukkingen in het eerste decennium in vijf categorieën.

Woorden
1. Гламур (glamour)
2. Блог, блог(г)ер (blog, blogger)
3. ЕГЭ (JeGE, afkorting van 'verenigd staatsexamen')
4. Откат (terugval)
5-6. Нано- (nano-)
5-6. Терроризм (terrorisme)
7. Национализм (nationalisme)

Uitspraken/uitdrukkingen
1. Парламент — не место для дискуссий ('Het parlement is geen plaats om te discussiëren', de onvergetelijke uitdrukking van de voormalige voorzitter van de Staatsdoema, Boris Gryzlov)
2. Я в шоке ('Ik ben geschokt')
3. Ведь вы этого достойны! ('Maar jullie zijn het waard!')
4. Она утонула ('Ze is gezonken', de eerste reactie van Poetin op het zinken van de kernonderzeeër Koersk, waarbij 116 opvarenden de dood vonden)
5. Отечество в госбезопасности! ('Het vaderland is in staatsveiligheid!')
6. Легко! ('Simpel!')

Leenwoorden
1. Гастарбайтер (gastarbeider)
2. Креатив (creatief)
3. Вау (wow)
4. Гаджет (gadget)
5. Онлайн (on-line)
6-7. Скайп (Skype)
6-7. Смс (sms)

Jargon
1. Распил ('verzagerij', de uitdrukking van anti-corruptieblogger Aleksej Navalny over de omgang van de ambtenarij met de overheidsgelden)
2. Нанопрезидент (nano-president)
3. Зомбоящик ('zombiedoos', een nieuw synoniem voor 'televisie')
4. Пофигизм ('pofigisme', een naar het Nederlands tamelijk onvertaalbaar woord, dat een overtreffende trap van onverschilligheid uitdrukt)
5-6. Жесть (metalen blik)
5-6. Типа (zoiets van)

Woordverbindingen
1. Вертикаль власти (machtsverticaal)
2. Социальные сети (sociale netwerken)
3. Басманное правосудие (Basmannoje-rechtspraak, genoemd naar de rechtbank Basmannoje in Moskou waar de oligarch Michail Chordorkovski tot gevangenisstraf werd veroordeeld)
4. Лихие 90-е (slechte jaren negentig)
5. Административный ресурс (administratieve bronnen)
6. Кошмарить бизнес (bedrijfsresultaat verklunzen)
7. Изменение климата (klimaatverandering)

In het interview met het dagblad Kommersant staat Epstein ook nog even stil bij de woorden van de (twintigste) eeuw. In het Engels is dit 'jazz' en in het Russisch революция (revolutie).