Rusland: woord van het jaar 2011

René Does

Politieke ontwikkelingen, moderne communicatiemiddelen en sociale netwerken. Dit zijn de drie belangrijkste bronnen die in Rusland de nieuwe woorden en uitdrukkingen van het jaar 2011 voortbrachten. Voor het derde jaar op rij besteedt deze website aandacht aan de verkiezing van het woord van het jaar in Rusland (woord 2009, woord 2010).

In Rusland worden sinds 2007 woorden en uitdrukkingen van het jaar gekozen. In 2007 en 2008 was het alleen een panel van taaldeskundigen dat een keuze maakte. Sinds 2009 doet ook het grote publiek mee via de sociale netwerksite Imchonet.

Het kiezen van nieuwe woorden en uitdrukkingen van het jaar, onderverdeeld in meerdere categorieën, gebeurt in veel landen van de wereld. Taalcolumnist Ben Zimmer van de International Herald Tribune stelde op 19 december 2011 in zijn krant dat het hierbij gaat om de vraag welke woorden het 'zeitgeistiest' zijn. Voor het Engels kwam hij hierbij uit op woorden en uitdrukkingen als 'occupy', 'We are the 99%', 'Arab Spring', 'bunga-bunga' en 'planking'.

De Russen hebben voor 2011 zeker ook voor woorden gekozen die als het 'zeitgeistiest' kunnen worden aangemerkt. Een opmerkelijk verschil met de keuze van 2010 is de politisering van de winnende woorden en uitdrukkingen, want de keuze van 2010 werd volgens de Russische taalkundigen gekenmerkt door apathie, twijfel en stuurloosheid. Er waren toen weinig (nieuwe) woorden en uitdrukkingen die naar politieke en economische kwesties verwezen. In 2010 overheersten vooral de zuivere taalspelletjes, de woordgrappen.

De politisering van 2011, naast de grote invloed van communicatiemiddelen als de sociale netwerken, heeft natuurlijk alles te maken met de stormachtige politieke ontwikkelingen van het afgelopen jaar, met name de plotselinge en omvangrijke protesten tegen het Poetin-regime voor, tijdens en na de parlementsverkiezingen van 4 december (zie 'Dreigende verrassingen in parlementsverkiezingen Rusland' en 'Overwinningsnederlaag voor Poetin') en de Arabische Lente. Hieronder volgt de keuze van de woorden en uitdrukkingen van het jaar 2011 in Rusland.

Woord
Het woord van het jaar werd een woord dat wij ook bezitten, namelijk полиция (politie). In 2011 werd de 'militie' hernoemd in 'politie' in een poging van president Dmitri Medvedev om de Russische politiemacht te hervormen. Nummer 2 werd рокировка (van plaats verwisseling, afgeleid van de schaakterm 'rokeren'), doelend op het voorgenomen stuivertje wisselen tussen president Medvedev en premier Poetin, en nummer 3 werd альфа-самец (alfa-man), waarvan Poetin als het prototype geldt. Een leuke politieke uit deze categorie is verder Брежневизация (Brezjnevisering), doelend op de verwachting dat onder een derde presidentiële termijn van Poetin de stagnatie uit de Brezjnev-tijd terugkeert.

Jargon
Minstens even populair als het woord van het jaar werd de jargonuitdrukking van het jaar. Die werd uitgedacht door de blogger tegen corruptie Aleksej Navalny, namelijk РосПил (RosPil). Dit woord is een samenvoeging van de afkorting van Rusland, 'Ros', en de eerste drie letters van het werkwoord zagen, 'Pil'. Deze term in Navalny's anti-corruptiestrijd duidt op het opdelen ('zagen') van de begroting door de omvangrijke ambtenarij op alle bestuurlijke niveaus.

Op plaats twee in deze categorie staat здравохоронение, een samenvoeging van de woorden voor gezondheidszorg (здравоохронение) en begrafenis (хоронение), waarmee de slechte gezondheidszorg wordt aangekaart. En op drie staat het werkwoord валить (smeren) in de uitdrukking 'Tijd om hem te smeren!', in dit geval in de betekenis van 'tijd om te emigreren'. Nog een mooie politieke uit deze categorie is премьерзидент (premiersident).

Woordverbinding
Uiteraard is de winnaar in deze categorie партия жуликов и воров, 'partij van oplichters en dieven', de omschrijving die Navalny introduceerde op zijn blog voor de regeringspartij Verenigd Rusland. Op twee staat арабская весна (Arabische Lente), op drie народный фронт (volksfront, naar het Russische Volksfront dat Poetin oprichtte ter ondersteuning van Verenigd Rusland) en op plaats vier staat новый застой (nieuwe stagnatie).

Leenwoord
De winnende woorden in de categorie 'leenwoorden' hebben allemaal betrekking op nieuwe communicatietechnologieën en sociale netwerken, namelijk твиттер (Twitter), фейсбук (Facebook), гаджет (gadget), айфон (iPhone) en айпад (iPad). Uit deze categorie ook het nieuwe werkwoord лайкать (lajkat), dat wil zeggen op de knop 'Like' drukken op Facebook.

Uitdrukking/frase
De top3 van frases of uitdrukkingen in deze categorie is de volgende:

1. 'Наш дурдом голосует за Путина'. 'Ons gekkenhuis stemt voor Poetin.'
2. 'Порву за Путина!' 'Ik scheur voor Poetin!'. (In de verkiezingscampagne was er een actie bedacht waarbij een groep 'Poetin-meisjes' hun T-shirt openscheurden ter ondersteuning van de leider, waarna hun bh zichtbaar werd.)
3. 'Хватит кормить Кавказ'. 'De Kaukasus is nu wel genoeg vetgemest.' Deze leuze werd op 4 november geroepen en op spandoeken gedragen door de deelnemers aan de nationalistische Russische Mars.

Neologisme
Neologisme blijft ook een leuke categorie. Het neologisme van het jaar 2011 werd извирательная кампания, waarbij de derde letter 'b' vervangen is door de letter 'v' zodat het woord 'verkiezingscampagne' verandert in 'verdraaiingscampagne'.

Het verzagen van de overheidsbegroting door de ambtenarij komt weer terug in het neologisme распилократия ('zagocratie'). Op een gedeelde derde plaats staat nog een mooie, namelijk москватизация (Moskou-isering), een nieuw woord dat verwijst naar de voorsteden en de dorpen ten zuidwesten van de Russische hoofdstad die zullen worden opgeslokt door de geplande verdubbeling van de oppervlakte van Moskou in deze richting.