Rusland: woord van het jaar 2010

René Does

Ook in Rusland worden woorden en uitdrukkingen van het jaar gekozen. Vorig jaar werd op deze website de verkiezing van het woord van het jaar 2009 besproken. De keuze voor 2010 is ook weer gemaakt.

Voor 2007 en 2008 was het alleen een panel van taaldeskundigen dat een keuze maakte. Sinds 2009 doet ook het grote publiek mee via de sociale netwerksite Imchonet.

Terwijl de woorden en uitdrukkingen uit 2009 in het teken stonden van de economische crisis die ook Rusland hard had getroffen, staan de winnende woorden van 2010 in het teken van natuurgeweld, namelijk de enorme hitte en droogte waardoor Rusland in de zomer werd getroffen. De bevolking koos als winnend woord жара (hitte) en de taaldeskundigen kozen voor огнеборцы (vuurbestrijders). Ook het woord смог (smog) was genomineerd. Als uitdrukking van het jaar kozen zowel volk als deskundigen voor аномальная жара (anomale hitte).

Er waren 51 woorden en uitdrukkingen die de finale haalden. In Nederland is het woord van het jaar 2010 een nieuw woord (gedoogregering). In de Russische verkiezingen gaat het meestal om bestaande woorden en uitdrukkingen, die door politieke, economische en maatschappelijke ontwikkelingen op de voorgrond treden. Neologismen zijn maar een van de vijf categorieën waarin wordt gestemd: ‘Woord’, ‘Uitdrukking’, ‘Neologisme’, ‘Netologisme’ (nieuwe woorden uit het internetverkeer) en ‘Eigenwoord’ (neologismen in de regio’s van de Russische Federatie). Deze laatste categorie verving de categorie ‘Jargonuitdrukking’ en zal op deze plek niet verder worden behandeld, met uitzondering van het woord пивница (bierdrinkhok) ter vervanging van het woord kelder.

Als de verkiezing van het woord van 2010 een spiegel vormt van de maatschappelijke stemming in Rusland, dan kenmerkt deze zich door apathie, twijfel en stuurloosheid, aldus de taaldeskundigen. Er waren weinig (nieuwe) woorden en uitdrukkingen die naar politieke en economische kwesties verwezen. De gesignaleerde maatschappelijke onbestemdheid kwam in de woordverkiezing tot uitdrukking in de overheersing van zuivere taalspelletjes, debunking van woorden met grote betekenis of bekendheid en het combineren van positieve en negatieve begrippen in één nieuw woord of uitdrukking.

Woord
Het woord van het jaar ging dus ook niet over politiek, maatschappij of economie, maar over het weer. De trend van stuurloosheid was in deze categorie bijvoorbeeld ook nog te zien aan de nominatie van het woord околокремля (daar bij het Kremlin).

Uitdrukking
Naast de winnaar ‘anomale hitte’ in deze categorie waren uitdrukkingen genomineerd als белорусская сторона (‘Wit-Russische richting’ als vervanging van het oude bekende братские страны (broederlanden) uit de communistische tijd), живая бомба (levende bom), исландский пепел (IJslandse as) en энергосберегающие лампочки (energiebesparende lampjes).

Neologisme
Neologisme blijft de leukste categorie. Het neologisme van het jaar 2009 werd нехоть (niet-willen), de menselijke toestand waarin men nergens meer zin in heeft. De bevolking koos voor 2010 het woord сдербанк (‘grijpbank’), een bank die het lukt veel geld aan te trekken en ook vast te houden. De taaldeskundigen kozen voor het nieuwe woord тандемагогия (tandemagogie), een samentrekking van de woorden тандем (tandem) en демагогия (demagogie).

Een paar andere leuke woorden in deze categorie zijn ай-поц (aj-pots), een liefhebber van Apple-producten, книзменность voor literaire massaconsumptie en maar één letter (de ‘k’) verschillend van het Russische woord voor ‘laagte’ en лекси-кола (leksi-cola) ter aanduiding van het taalgebruik in de massacultuur.

Het gesignaleerde mengen van positieve en negatieve begrippen kwam tot uitdrukking in de vorming van neologismen als злобро (kwoed) en думрак (slidioot).

Netologisme
Het internet is ook in Rusland een rijke bron van nieuwe woorden, ‘netologismen’. De algemene tendens hier was de vervanging van Engelstalige internettermen door Russische synoniemen of woordbedenksels. Zo werd het Engelse internetwoord смайлик (smily) vaak vervangen door het Russische лыбик, werd чат (chat) балт en werd чатиться (chatten) veelal vervangen door балтывать. En wie verslaafd is aan chatten, bloggen en twitteren lijdt aan аськоголизм (berichtjesziekte). Dit scheelt maar twee letters met алгоголизм (alcoholisme).