Het presidentschap van Dmitri Medvedev

René Does

Zo, Vladimir Poetin is weer president van Rusland. Over het vierjarige intermezzo van het presidentschap van Dmitri Medvedev kan een oordeel worden gevormd. Het zal geen verrassing zijn dat Medvedevs regeerperiode in het algemeen als onbeduidend en teleurstellend wordt beoordeeld, omdat het hem nooit gelukt is uit de schaduw van premier Poetin te treden. Of zal het presidentschap van Medvedev toch meer sporen achterlaten dan nu wordt gedacht?

Concrete politieke, economische en juridische hervormingen zijn er onder Medvedev praktisch niet doorgevoerd. In het Westen en onder leden van de groeiende Russische middenklasse was hier wel hoop op vier jaar geleden. Medvedevs intellectualistische uitstraling in combinatie met zijn geringe lengte van 1,63 meter en zijn enthousiaste beheersing van de nieuwste communicatiemiddelen en gadgets versterkten die hoop alleen maar. Maar veel commentatoren concluderen dat deze hoop ook 'zelfbedrog' is geweest.

Die hoop was niettemin begrijpelijk en niet ongefundeerd. Het Russische constitutionele staatsstelsel geeft de president veel volmachten. Staatsrechtelijk is het presidentschap veruit de belangrijkste politieke functie in Rusland. Personalisme is er echter een minstens even sterke politieke kracht: leiderschap dat gekoppeld is aan een door de bevolking geaccepteerde 'nationale leider'. Tijdens het presidentschap van Poetin vielen deze twee posities naadloos samen.

Poetin en Medvedev met hun vrouwen Svetlana en Ljoedmila op de receptie na de inauguratie van Poetin. Foto: kremlin.ru.

Medvedev heeft ondanks zijn presidentiële volmachten nooit een bres kunnen slaan in het personalistische leiderschap van premier Poetin, waardoor de bijzondere situatie ontstond dat de staatsrechtelijk machtigste politicus van het land als 'marionet' of 'buiksprekerpop' werd gezien van de werkelijke leider. Nu vallen staatsrechtelijke macht en personalistisch leiderschap weer samen.

Medvedev heeft in de laatste weken van zijn presidentschap dat gevoel van teleurstelling onder westerse Ruslandvolgers en hervormingsgezinde Russen eigenhandig versterkt door verschillende uitspraken in de media. Zo zei hij dat hij ideologisch nooit een liberaal is geweest, maar zichzelf als een conservatief beschouwt. Hij toonde geen enkel medelijden met de drie jonge vrouwen van de punkgroep Pussy Riot, die op de beschuldiging van hooliganisme in langdurig voorarrest in de gevangenis zitten: met hun optreden op het altaar van de Kathedraal van Christus Verlosser in Moskou hadden die immers bereikt wat ze volgens Medvedev wilden bereiken, namelijk populariteit.

De Georgische president Michail Saakasjvili, tegen wie hij in augustus 2008 een vijfdaagse oorlog voerde, werd door Medvedev 'een nul' genoemd. Verder riep hij de aanhangers van de oppositiebeweging na de parlementsverkiezingen op zich 'te ontspannen', omdat het tandem dat hij zou vormen met Poetin nog 'voor lange tijd' aan de macht zou blijven.

Uitingen van teleurstelling over het presidentschap van Medvedev waren vooral afkomstig van politicologen en commentatoren van media die sympathiek staan tegenover de gegroeide oppositiebeweging. Politicoloog Sergej Michejev van het Centrum voor Politieke Analyse zegt: 'Hij zal herinnerd worden als een tweederangs president die onder controle stond van Poetin.' En zijn collega Lilija Sjevtsova van het Moskouse Carnegie Centrum vindt alle woorden van president Medvedev over noodzakelijke hervormingen 'huichelarij'. 'In Rusland onder Medvedev zijn vier jaren nutteloos voorbij gegaan.' Er kan een lange lijst van dit soort commentaren worden verzameld.

Nog kritischer was schaakkoning en oppositieleider Garri Kasparov. Die vindt dat Medvedev niet alleen niets goeds heeft gedaan, zoals het mislukken van het inperken van de corruptie, maar zelfs de machtsverticaal van het regime-Poetin heeft versterkt. Kasparov wijst hierbij op grotere volmachten voor de veiligheidsdienst FSB, de grotere volmachten van de staat in de strijd tegen 'extremisme', de verlenging van de presidentiële zittingstermijn tot zes jaar en die van het parlement tot vijf jaar en de mislukte politiehervorming. 'Je kunt je praktisch geen andere persoon voorstellen die zoveel macht kreeg en daarbij toch een marionet in handen van zijn baas bleef.'

Volgens opinieonderzoeker Boris Doebin van het onderzoeksbureau Levada Centrum ziet de Russische bevolking Medvedev als 'een slappe kopie' van Poetin: 'De uitgaande president heeft in de publieke opinie het beeld van de eerste persoon gekopieerd, maar is hierbij bleker gebleven dan het origineel.'

Dit werd op een andere manier bevestigd door een enquête van het rekruteringsbureau Superjob.ru onder werkende Russen. Door welke wetten en andere besluiten zult u Dmitri Medvedev als president herinneren, werd er gevraagd. 'Door niets', antwoordde 23 procent. Het mogelijke antwoord 'Door niets goeds' kreeg nog eens 8 procent. De vier meest memorabele besluiten van Medvedev volgens deze enquête waren de nieuwe Politiewet (genoemd door 19 procent), de afschaffing van de wintertijd (14 procent), de vijfdaagse oorlog in augustus 2008 om Zuid-Ossetië (5 procent) en het absoluut drankverbod voor automobilisten (3 procent).

Maar er zijn ook commentatoren die stellen dat alle kritiek op en teleurstelling over het presidentschap van Medvedev niet helemaal terecht is. De veranderingen die volgens hen toch hebben plaatsgevonden onder Medvedev zijn echter indirect en kunnen als ze stevig blijken te zijn pas op langere termijn vruchten afwerpen.

Met zijn kritiek op bestaande problemen en uitspraken over noodzakelijke hervormingen heeft Medvedev de politieke bewustwording van de middenklasse versterkt, stelt de Duitse Ruslanddeskundige Alexander Rahr. 'Hij heeft de jongeren gemobiliseerd voor veranderingen.' Opinieonderzoeker Doebin zegt dat steeds meer Russen niet meer tevreden zijn met alleen de stabiliteit uit de presidentiële regeerperioden van Poetin, maar daarnaast werkelijke vooruitgang en modernisering willen.

Verder heeft Medvedev bijgedragen aan de snelle verspreiding van internet in Rusland. Momenteel zijn ruim vijftig miljoen Russen op het net actief. Internet bleek tijdens de recente grote betogingen tegen het regime van Poetin een doorslaggevende informerende, mobiliserende en organiserende rol te spelen.

Nog een onbedoeld en onverwacht effect van het presidentschap van Medvedev is volgens politicoloog Stanislav Belkovski statusverlies van het presidentschap: 'En toch is er iets dat Dmitri Anatoljevitsj Medvedev als werkelijke historische verdienste kan worden nagedragen. Hij heeft een wezenlijke slag toegebracht aan de voorheen onwankelbare autoriteit en sacrale status van de presidentiële macht in Rusland. Zo heeft hij onbedoeld Rusland psychologisch voorbereid op het idee van een parlementaire republiek naar Europees voorbeeld. Na Medvedev is geen enkele Poetin voor de Russen meer zo angstwekkend als die was vóór 2008. (…) Zijn tijdgenoten zullen deze verdienste niet meteen herkennen. Alleen hun nakomelingen.'

Of het werkelijk zal uitkomen is natuurlijk afwachten, maar het presidentschap van Medvedev lijkt er onbedoeld voor gezorgd te hebben dat het nieuwe presidentschap van Poetin geen simpele voortzetting van zijn vorige presidentschap zal zijn.