Rusland na de presidentsverkiezingen (1): Pussy Riot

René Does

Hun optreden in de Kathedraal van Cristus Verlosser in het centrum van Moskou kan drie jonge vrouwen van de Russische punkgroep Pussy Riot onverwacht zwaar te staan komen. Op 19 april jongstleden hoorden zij dat hun voorarrest tot 24 juni zou worden verlengd, waarna hen wegens 'hooliganisme' ook nog eens maximaal zeven jaar strafkamp boven het hoofd hangt. Hun zaak is er een die de verdeeldheid van de Russische samenleving tussen aanhangers en tegenstanders van het regime van Vladimir Poetin sinds het afgelopen verkiezingsseizoen zowel symboliseert als nieuwe voeding geeft.

Wat heeft Pussy Riot misdaan dat de leden misschien wel zeven jaar strafkamp oplevert? Op 21 februari 2012, in het heetst van de protesten voor en tegen Poetin voor de presidentsverkiezingen van 4 maart, bestormden de leden van Pussy Riot het altaar van de Kathedraal van Christus Verlosser om op deze plek hun punksong 'Moeder Gods, verlos ons van Poetin' ten gehore te brengen. Zij betitelden hun optreden als 'art performance' en 'punkgebedsdienst'. Het filmpje van hun optreden werd vervolgens veel bekeken op Youtube en hun blog pussy-riot.livejournal.com.

Of het nu smaakvol en zinvol was om op deze wijze de gevoelens van de gelovigen te shockeren en de hechte band tussen kerk en staat onder Poetin aan de orde te stellen was een vraag die natuurlijk na het optreden aan de orde werd gesteld. Het werd zelfs een felle maatschappelijke discussie nadat twee leden van Pussy Riot, Nadezjda Tolokonnikova en Marija Aljochina, op 3 maart werden gearresteerd en op 5 maart te horen kregen dat zij tot 24 april in voorarrest werden gehouden wegens beschuldiging van 'hooliganisme'. Op hooliganisme staat een vrijheidsstraf van maximaal zeven jaar. Op 15 maart werd een derde lid van Pussy Riot gearresteerd, Jekaterina Samoetsevitsj. De twee andere danseressen, door de kappen over hun hoofd niet direct herkenbaar, bleven buiten de handen van justitie.

Het zijn vooral de leiders van de Russisch-orthodoxe kerk die tot strafrechtelijke vervolging hebben opgeroepen. Ook een strafrechtelijke veroordeling wegens 'aanzetten tot religieuze haat' lijkt de kerkleiding gepast. De kerk wordt hierin gesteund door het hoofd van de Moskouse politie, Vladimir Kolokoltsev.

Ook Poetin veroordeelde de actie, maar hij hield zich in deze zaak op de achtergrond en op de vlakte. Hij reageerde op het optreden van Pussy Riot met de woorden dat hij hoopte 'dat zoiets nooit meer zou voorkomen'.

Pussy Riot werd in oktober 2011 opgericht. De leden hadden hiervoor banden met het activistische kunstenaarscollectief Vojna (Oorlog), dat bekendheid verwierf door de penis in erectie op de Gietijzeren Brug in Sint Petersburg. Ook waren leden van Pussy Riot betrokken bij de protestacties tegen het kappen van het Chimki-bos in het noorden van Moskou voor de aanleg van een snelweg tussen Moskou en Sint Petersburg.

Pussy Riot zegt drie actiethema's aan te hangen: feministische vraagstukken, milieukwesties en de rechten van minderheidsgroepen. Al vóór hun optreden van 21 februari in de kathedraal hadden zij 'performances' gehouden als onderdeel van de protestbeweging tegen het regime van Poetin, zoals op 14 december op het dak van het huis van bewaring waar arrestanten van de anti-Poetinbetoging van 5 december werden vastgehouden, onder wie de anti-corruptieblogger Aleksej Navalny.

Na de arrestatie van de leden van Pussy Riot werden er handtekeningenacties opgezet voor en tegen hun strafrechtelijke vervolging. Onder de tegenstanders van vervolging waren ook gelovigen, die meenden dat in deze zaak christelijke naastenliefde en vergevingsgezindheid betracht moesten worden, onder meer omdat Tolokonnikova en Aljochina moeders van kleine kinderen zijn, respectievelijk van een dochter van vier jaar en een zoon van vijf jaar.

Opmerkelijk waren de data waarop Tolokonnikova en Aljochina werden gearresteerd en voorarrest kregen opgelegd, namelijk de dag vóór en de dag na verkiezingsdag 4 maart. Hierom waren ook sommige leden van de protestbeweging achteraf niet blij met de actie van Pussy Riot in de kathedraal. Want deze kon leiden tot een splitsing tussen voor- en tegenstanders van de actie in de kathedraal en zou de aandacht afleiden van de discussie over het bewind van Poetin naar de gebeurtenissen rond Pussy Riot.

Wat zegt de discussie rond Pussy Riot? Allereerst dat de meeste Russen, onder wie de kerkleiding, tegenwoordig het Engelse woord 'pussy' kennen en uitspreken (en 'riot' natuurlijk). Verder dat de rel de huidige verdeeldheid van de Russische samenleving versterkt. Zo bleek uit een opiniepeiling van het Levada Centrum dat 46 procent van de Russen voor het streng straffen van Pussy Riot is, 35 procent een strenge straf te ver vindt gaan en 9 procent meent dat zulke acties helemaal niet bestraft moeten worden.

Enkelen pleitten voor alternatieve straffen. De gouverneur van de provincie Omsk, Leonid Pozjelajev, dacht aan 'een pak slaag'. Echtgenote Ksenija Ochlobystina van de bekende priester-acteur Ivan Ochlobystin stelde voor de leden van Pussy Riot enkele maanden de stoepen rond de Kathedraal van Christus Verlosser te laten vegen.

In dezelfde periode vonden nog twee vergelijkbare rellen plaats. Pussy Riot is een soort Russische zusterorganisatie van de Oekraïense feministische actiegroep FEMEN, waarvan de leden beroemd zijn geworden door hun topless uitgevoerde protestacties. Op verkiezingsdag 4 maart hielden de jonge vrouwen van FEMEN een actie in het stembureau op de Academie van Wetenschappen, twee uur nadat Poetin daar had gestemd, door het uitroepen van 'Wij stelen voor Poetin!' De leden van FEMEN kregen vervolgens een inreisverbod voor Rusland opgelegd.

Op 25 maart wilden dertig leden van de Partij van de Liefde bloot over het Rode Plein lopen. Maar toen dit werd verijdeld, lukte het vijf leden van de partij, vier jongens en een meisje, toch nog om in zwemkleding in de fontein van het warenhuis GOeM aan het Rode Plein te spetteren, van wie het meisje topless.

Zij werden gearresteerd, maar kwamen na een angstige nacht in de cel weer vrij. Eén van de jongens, Gennadi Ivanov (22), vertelde na hun vrijlating dat ze op het politiebureau werden uitgescholden voor 'hoeren', 'sletten' en 'pedofielen' en dat ze 530 roebel per persoon moesten betalen voor hun vrijlating, zonder hiervoor een kwitantie te ontvangen.

Terug naar Pussy Riot. Op 19 april vond de zaak over de verlenging van hun voorarrest plaats in het gerechtsgebouw van de Moskouse wijk Tagino (foto's van achtereenvolgens Nadezjda Tolokonnikova, Marija Aljochina en Jekaterina Samoetsevitsj tijdens deze rechtszaak). Tolokonnikova vroeg om vrijlating om bij haar dochtertje Gera te kunnen zijn en een medisch onderzoek te laten uitvoeren naar de hoofdpijnen waaronder zij lijdt. Alle drie vertelden ze een maand lang geen informatie te hebben gekregen over de aanklacht, ondanks verzoeken daartoe, en dat aan hen gerichte brieven waren opengemaakt door de gevangenisleiding.

Op de zittingsdag over verlenging van het voorarrest verzamelden zich tweehonderd sympathisanten van Pussy Riot voor het gerechtsgebouw in Tagino. Onder hen de bekende popjournalist Artjomy Troïtski. Hij zei tegen een verslaggever van de krant Moskovskije Novosti: 'Als muziekcriticus moet ik zeggen dat ik de song "Moeder Gods, verlos ons van Poetin" goed vind. Ik denk dat dit het beste liedje van Pussy Riot is. Het is een goede en strijdlustige song, maar dit rechtvaardigt niet dat zij met dit liedje miljoenen gelovigen in ons land hebben beledigd.' Maar strafrechtelijke vervolging van de leden van Pussy Riot vond Troïtski te ver gaan.

Tijdens de demonstratie kwamen ook Russisch-orthodoxe aanhangers van strenge straffen opdagen. Voorzitter Vladimir Sergejev van de orthodoxe organisatie 'Volksbescherming' verklaarde: 'De orthodoxie is de staatsvormende religie en daarom moet de actie van Pussy Riot beoordeeld worden als een extremistische aanslag op Rusland. Als deze feministes zo'n soort actie in een synagoge hadden gehouden, had niemand een woord van verdediging voor deze satanisten geuit.'

Het gerechtshof van Tagino besloot dus tot verlenging van het voorarrest van Tolokonnikova, Aljochina en Samoetsevitsj tot 24 juni. Als zij werkelijk lange gevangenisstraffen krijgen opgelegd wegens 'hooliganisme', krijgt hun zaak dezelfde politieke lading als de veroordelingen van de olietycoon Michail Chodorkovski, zo voorspellen Russische commentatoren. Alleen daarom al lijkt het voor de machthebbers raadzaam om ten opzichte van de drie jonge vrouwen van Pussy Riot toch christelijke naastenliefde en vergevingsgezindheid te betonen.