Presidentsverkiezingen in Rusland (9): Echo Moskvy

René Does

Half februari 2012, toen uit de peilingen duidelijk werd dat Vladimir Poetin eigenlijk onbedreigd zou winnen in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen, kwam het bericht naar buiten dat Aleksej Venediktov (56) was afgetreden als lid van de directieraad van radiozender Echo Moskvy. Algemeen werd dit geïnterpreteerd als een teken dat met de oppositie buiten het systeem sympathiserende mediaorganen hiervan de prijs zouden gaan betalen na Poetins herverkiezing tot president.

Ondanks de weer toegenomen persbreidel in Rusland in het vorige decennium onder Poetin waren er in de traditionele media toch altijd een paar bakens van persvrijheid overgebleven. Dan werden meestal dezelfde namen van persorganen als voorbeelden genoemd. Zoals die van de kranten Kommersant, Nezavisimaja Gazeta en Novaja Gazeta. En op radiogebied fungeerde de zender Echo Moskvy altijd als eiland van onafhankelijke kwaliteitsjournalistiek.

Het hoge journalistieke aanzien van Echo Moskvy is voor een belangrijk deel het werk van Aleksej Venediktov, sinds twintig jaar de hoofdredacteur van de zender. Deze oud-leraar geschiedenis, die er met zijn woeste grijze haardos nog altijd uitziet als een Russische leraar geschiedenis, bleek ook een zeer talentvolle radiomaker te zijn. Hij beheerste snel alle kneepjes van het radiovak, als hoofdredacteur, gespreksleider, reportagemaker, interviewer en politieke analist.

Op 14 februari stapte Venediktov samen met adjunct-hoofdredacteur Vladimir Varfolomejev uit de directieraad van Echo Moskovy. Dit nadat de hoofdaandeelhouder van de zender, Gazprom-Media, de onafhankelijke voorzitters van de directieraad, rector Jevgeni Jasin van de Economische Hogeschool in Moskou en presidentieel adviseur voor privaatrecht Aleksandr Makovski, had ontslagen. Het moederbedrijf zei dat 'commerciële overwegingen' hieraan ten grondslag lagen. Algemeen werd verwacht dat Jasin en Makovski zouden worden vervangen door meer Poetin getrouwe directieraadvoorzitters.

Echo Moskvy stamt uit de inboedel van de mediaholding Media-Most van de voormalige media-oligarch Vladimir Goesinski. Toen Goesinksi in 2001 door Poetin als een van de te eigenzinnige tycoons uit het Jeltsin-tijdperk naar het buitenland was verdreven (de andere was Boris Berezovski), nam mediatak Gazprom-Media van het staatsgasbedrijf Gazprom de aandelen van Media-Most over. Naast Echo Moskvy behoorden de televisiezender NTV, het weekblad Itogi en het dagblad Segodnja tot het mediabedrijf van Goesinski. Allemaal mediaorganen die kritisch berichtten over de nieuwe president Poetin. Na de overname veranderden NTV en Itogi in behoorlijk gezagsgetrouwe mediaorganen. Segodnja werd opgedoekt.

Alleen Echo Moskvy behield onder Venediktov zijn journalistieke onafhankelijkheid en kritische benadering van de machthebbers. Dit werd ook toegestaan: de zender fungeerde als 'steekraam' voor het afblazen van liberale onlustgevoelens en kon naar het Westen toe getoond worden als voorbeeld dat er daar ten onrechte gezeurd werd over persbreidel in Rusland.

Onder leiding van Venediktov vervulde Echo Moskvy deze taak zo goed dat het politiek geïnteresseerde luisterpubliek niet alleen in Moskou bleef groeien, maar ook in de rest van Rusland steeds vaker op de zender uit de hoofdstad afstemde. In het buitenland werd de zender steeds vaker geciteerd als betrouwbare en onafhankelijke informatiebron uit Rusland.

Half januari verklaarde Poetin over de uitzendingen van Echo Moskvy: 'Van 's morgens tot 's avonds word ik overgoten met een verbale diarree.' Tussen Poetin en Venediktov, die elkaar wel eens spreken, bestaat een soort haat-liefde-verhouding. Dit omdat Echo Moskvy vanuit het principe van journalistieke onafhankelijkheid geen eenzijdige spreekbuis van de oppositie is, maar ook ruimte geeft aan de standpunten van de machthebbers.

Gazprom-Media bezit 66 procent van de aandelen van Echo Moskvy en het redactiecollectief de overige 34 procent. Vanwege de interne stemprocedures zal er op korte termijn echter weinig veranderen in de uitzendingen van de zender. Voor een verandering van de statuten is een meerderheid van 75 procent van de aandeelhouders nodig. Hoofdredacteur Venediktov wordt probleemloos door meer dan 50 procent van de medewerkers van Echo Moskvy in deze functie gesteund. Voor de lange termijn worden er sinds de recente veranderingen in de directieraad door Gazprom-Media echter zorgen uitgesproken over de journalistieke toekomst van Echo Moskvy.