Rusland in 2013 (1): algemene ontwikkelingen

René Does

Als vervolg op twee eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2013. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 30 december 2013.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio´s, ´nabije´ buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), ´verre´ buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, literatuur, kunst en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het eerste deel, over de algemene ontwikkelingen in Rusland en de rest van de wereld.

1. Hervorming van de RAN. Een goot deel van de wetenschappelijke wereld van Rusland stond het afgelopen jaar op zijn achterste benen. Aanleiding was het voorstel dat de regering op 28 juni presenteerde over de hervorming van de Russische Academie van Wetenschappen (RAN). De RAN is het hart van de fundamentele wetenschap van Rusland.
   Het voorstel bestond uit twee onderdelen: de integratie van de Russische Academie van Medische Wetenschappen (RAMN) en de Russische Academie van Landbouwwetenschappen (RASChN) in de RAN en het overdragen van het beheer van het enorme onroerend goedbezit van de RAN aan een nieuw uitvoerend orgaan, het Federale Agentschap van Wetenschappelijke Organisaties (FANO). Door dit laatste moest de leiding van de Academie losgeweekt worden van de verdeling van onderzoeksgelden.
   Veel wetenschappers zagen in de voorstellen een aanval op hun academische vrijheid. Verder hekelden zij dat zij niet betrokken waren bij het opstellen van de hervormingsvoorstellen en geloofden zij niet dat staatsambtenaren de koers van het wetenschappelijk onderzoek konden vaststellen en het bezit van de RAN effectief konden besturen. Na alle felle protesten besloot president Vladimir Poetin op 31 oktober om een definitief besluit over de hervorming van de RAN met een jaar uit te stellen.
2. De zaak-Snowden. De bekendmaking van de jonge Amerikaanse klokkenluider Edward Snowden dat zijn werkgever, de National Security Agency (NSA), op massale en mondiale schaal het telefoon- en internetverkeer afluisterde en volgde, riep eveneens mondiaal veel verontwaardiging op. De door Amerikaanse justitie vervolgde Snowden kreeg op 1 augustus voor een jaar politiek asiel in Rusland. De geschiedenschrijving van het begin van de eenentwintigste eeuw zal volgens de krant sterk bepaald worden door de namen van Julien Assange, Bradley Manning en Edward Snowden.
3. 

   Chodorkovski houdt toespraak op Maidan.

   Vrijlating Michail Chodorkovski. Op 19 december meldde president Poetin dat Michail Chodorkovski een gratieverzoek had ingediend. Dat had Chodorkovski overigens nooit eerder willen doen, omdat dit opgevat zou kunnen worden als een schuldbekentenis. De dag daarop kwam hij al vrij.
   De oligarch, ex-baas van het olieconcern Joekos, zat sinds 2005 vast wegens verschillende veroordelingen voor economische misdrijven, hoewel de buitenwereld zijn gevangenschap zag als straf voor zijn oppositionele politieke activiteiten. Chordorkovski´s vrijlating werd algemeen in verband gebracht met de komende Olympische Winterspelen in Sotsji en de dreigende boycot van deze Spelen door veel westerse leiders. Anderen zagen in de vrijlating van Chodorkovski ook een tactische beslissing van het Kremlin: door zijn vrijlating kon er verdeeldheid in de oppositie worden gezaaid, met name door een concurrent te scheppen voor de populaire oppositieleider Aleksej Navalny.
4. Euromaidan in Oekraïne. Op 21 november meldde de Oekraïense regering van premier Nikolaj Azarov dat Oekraïne tijdens de komende EU-top over het Eastern Partnership in Vilnius géén associatieverdrag met de Europese Unie zou ondertekenen. Dit besluit werd genomen na toenemende, zware druk van Rusland.
   Prowesterse demonstranten uit vooral het westen van Oekraïne protesteerden tegen de afzegging van het associatieverdrag op het Onafhankelijkheidsplein (Maidan) in Kiev. De protesten werden grimmiger nadat de oproerpolitie op 30 november veel geweld gebruikte tegen protesterende studenten. Demonstranten weigerden nog langer de legitimiteit van de Oekraïense machthebbers te erkennen.
   Op 17 december ondertekende president Viktor Janoekovitsj met zijn Russische ambtgenoot Vladimir Poetin een overeenkomst, waarin Rusland orders voor de Oekraïense industrie beloofde en een krediet van 15 miljard dollar voor de in betalingsproblemen verkerende Oekraïense staat beschikbaar stelde. Oekraïne was object geworden in een geopolitiek schaakspel tussen Rusland en het Westen.
5. 

   Aleksej Navalny. Foto: navalny.ru.

   Navalny kandidaat in burgemeestersverkiezingen Moskou. Oppositieleider Aleksej Navalny kon op 8 september meedoen aan de Moskouse burgemeestersverkiezingen nadat zijn veroordeling door een gerechtshof in Kirov wegens verduistering van gelden in een plaatselijk bosbouwbedrijf was omgezet in een voorwaardelijke straf. Ook dit proces werd algemeen als een politiek proces beoordeeld. Met veel vrijwilligers in zijn campagneteam nam Navalny het in de hoofdstad op tegen zittend burgemeester Sergej Sobjanin, de kandidaat van regeringspartij Verenigd Rusland.
   Hoewel Sobjanin won met iets meer dan de helft van de stemmen, deed Navalny het met bijna een derde van de stemmen erg goed. Navalny´s goede resultaat werd beschouwd als ook een overwinning van de oppositie en een bevestiging van zijn belofte als sterke oppositieleider tegen het zittende regime van president Poetin.