Krim terug naar Rusland (1): de gebeurtenissen

René Does

Na 60 jaar is het schiereiland Krim weer terug in de Russische Federatie. Het was een razendsnelle en geweldloze annexatie van deze deelrepubliek van Oekraïne. Terwijl de buitenwereld machteloos toekeek, werd de actie massaal toegejuicht door de Russische bevolking. Dat Rusland zijn iets opgepoetste imago door de net afgelopen en vlekkeloos verlopen Olympische Winterspelen in Sotsji gelijk weer helemaal kwijt was en alle toekomstplannen rond de badplaats aan de Zwarte Zee gelijk weer de prullenbak in konden, werd zonder met de ogen te knipperen geaccepteerd.

De directe aanleiding voor de annexatie was de verdrijving van het regime van de Oekraïense president Viktor Janoekovitsj, die op 22 februari door het parlement, de Verchovna Rada, werd afgezet na weken van bloedige gevechten op het plein Euromaidan in Kiev tussen zijn oproerpolitie Berkoet (Steenarend) en Oekraïense nationalisten uit vooral het westen van het land. Er vielen tientallen doden en honderden gewonden.

Het besluit van het parlement werd noch door Janoekovitsj zelf noch door Rusland erkend. Het was een dag nadat het regime van Janoekovitsj met de opstandelingen onder bemiddeling van de Europese Unie een overeenkomst had gesloten over vervroegde presidentsverkiezingen en sterke inperkingen van de presidentiële volmachten.

De Russische president Vladimir Poetin, met het Westen in een geopolitieke strijd verwikkeld over de toekomstige oriëntatie van Oekraïne en na de 22ste februari echt bevreesd voor het afdrijven van Oekraïne naar de Europese Unie en de NAVO, liet dit niet over zijn kant gaan. Hij betitelde de afzetting van Janoekovitsj als 'een constitutionele staatsgreep en een militaire machtsgreep', ondanks dat hij erkende dat Janoekovitsj geen politieke toekomst meer had in Oekraïne. Verder zag Poetin ´een ongebreidelde toename van neonazi´s, nationalisten, antisemieten in verschillende delen van Oekraïne, waaronder in Kiev´.

In de eerste dagen van maart verschenen er plotseling steeds meer ´groene mannetjes´ rond bestuursgebouwen en militaire objecten op de Krim. Volgens Rusland ging het om zelfverdedigingstroepen van de Krim, maar Oekraïne en het Westen twijfelden niet dat het ging om Russische militairen van wie de uniformen waren geanonimiseerd.

De Krim was de enige Oekraïense regio met een uit een duidelijke Russische meerderheid bestaande bevolking. Die Russen steunden de sluipende invasie en riepen al snel om een referendum over de ´hereniging´ van het schiereiland met Rusland.

Volgens de Oekraïense grondwet kan een regio zich alleen afscheiden als dit in een landelijk referendum wordt goedgekeurd. De Russische grondwet op zijn beurt stelde dat nieuwe subjecten alleen in de Russische Federatie kunnen worden opgenomen als dit in overeenstemming gebeurt met het land waarvan de betreffende regio zich afscheidt.

Maar op 28 februari werd in de Staatsdoema een wetsvoorstel aangenomen waarin bepaald werd dat aansluiting bij Rusland nu ook mogelijk werd via een referendum in de zich afscheidende regio, zonder een overeenkomst met het land waarvan het gebiedsdeel zich afscheidt. Hiervoor moest de afscheidende regio zich wel eerst onafhankelijk verklaren.

Op 11 maart nam het parlement van de Krim met 78 van de 100 stemmen een onafhankelijkheidsverklaring aan, plus een voornemensbesluit om tot de Russische Federatie toe te treden. 'De Krim zal een democratische, seculiere en multinationale staat zijn, die zich verplicht de vrede te steunen, alsmede de goede betrekkingen tussen de volken en de religies op zijn grondgebied', aldus de onafhankelijkheidsverklaring.

Vervolgens werd voor 16 maart een referendum uitgeschreven. Hierin konden de inwoners van de Krim op twee vragen reageren: ´Bent u voor hereniging van de Krim met Rusland als subject van de Russische Federatie?´ en ´Bent u voor herstel van de geldigheid van de Constitutie van de Republiek Krim van 1992 en voor de status van de Krim als onderdeel van Oekraïne?´ Volgens de officiële uitslag stemde 95,7 procent op de eerste vraag bij een opkomst van 82 procent van de kiezers. Het referendum kon politiek alleen gewicht krijgen bij een hoge opkomst en een grote meerderheidswinst.

Hoe waarheidsgetrouw is deze uitslag? Volgens de laatste volkstelling van 2001 op de Krim bestaat de bevolking van het schiereiland uit 60,2 procent etnische Russen, 23,9 procent Oekraïners en 10,2 procent Krim-Tataren (met de rest vertegenwoordigers van andere etniciteiten). Bijna 80 procent van de inwoners noemde Russisch als zijn moedertaal. Het Oekraïens en het Krim-Tataars scoorden ieder 9,6 procent.

Omdat de Krim-Tataren het referendum boycotten, moeten bijna alle etnisch Russische en Oekraïense kiezers zijn gaan stemmen en voor hereniging met Rusland hebben gekozen. Ook de etnische Oekraïners dus. Hoewel een flinke meerderheid van de bevolking hereniging met Rusland oprecht steunde, lijkt de officiële uitslag van het referendum naar boven bijgesteld.

Na het referendum werd er nog meer vaart gemaakt. Op 17 maart formuleerde het parlement van de Krim een officieel toelatingsverzoek tot de Russische Federatie. Op 18 maart werd het verzoek goedgekeurd door de Russische Staatsdoema en ondertekende Poetin met de drie politieke leiders van de Krim, premier Sergej Aksjonov, parlementsvoorzitter Vladimir Konstantinov en burgemeester Aleksej Tsjaly van Sevastopol, een verdrag over de toetreding van de Krim en Sevastopol tot de Russische Federatie.

Hiermee kreeg de Federatie er dus twéé nieuwe ´subjecten´ bij, de Krim (nummer 84) en de thuishaven van de Zwarte Zeevloot, de havenstad Sevastopol (nummer 85). Hiermee werd de incorporatie van de strategisch belangrijke havenstad in de Russische Federatie extra versterkt.

Tijdens de bijeenkomst verklaarde Poetin: ´Wij willen geen opdeling van Oekraïne.´ Hij beloofde volledige historische rehabilitatie en volledige burgerrechten voor de Krim-Tataren en de invoering van drie officiële staatstalen op het schiereiland: het Russisch, het Oekraïens en het Krim-Tataars.

Over het overbrengen van de Krim in 1954 binnen de Sovjet-Unie van de Russische Federatie naar de Oekraïne zei hij: ´In de omstandigheden van een totalitaire staat werden de inwoners van de Krim gewoonweg niet naar hun mening gevraagd, want op dat moment kon niemand zich een apart bestaan van Rusland en Oekraïne voorstellen.´

En over de politieke legitimiteit van de ´hereniging´ van de Krim met Rusland: ´Dit strategische territorium moet zich bevinden onder een sterke, duurzame soevereiniteit, welke feitelijk op dit moment alleen Rusland kan zijn.´

Op 20 maart stemde de Staatsdoema over het verdrag tussen Rusland en de Krim over de toetreding van het schiereiland. Van de 444 aanwezige parlementsleden stemden er 443 voor. Alleen Ilja Ponomarjov van Rechtvaardig Rusland stemde tegen.

Uiteraard werd de Russische annexatie van de Krim noch door de nieuwe Oekraïense regering noch door enig westers land erkend. Ondertussen bereikte de populariteit van president Poetin in eigen land een nieuw hoogtepunt. Op 20 maart kreeg hij de steun van 75,7 procent van de Russen, zijn hoogste score in vijf jaar. De ´hereniging´ van de Krim met Rusland werd door 93 procent van de Russische bevolking gesteund, aldus de peiling van het Russische centrum voor de Bestudering van de Publieke Opinie (VTsIOM).

Volgens een begin maart uitgevoerde gezamenlijke opiniepeiling van het Russische Levada-Centrum en het Oekraïense Kievse Internationale Instituut voor Sociologie meende 43 procent van de Russen dat alle problemen in Oekraïne vooral het gevolg waren van ´westerse inmenging´ en 31 procent het gevolg van de ´nationalistische oriëntatie van de demonstranten´.

Onder de Oekraïners daarentegen vond 43 procent dat de onvrede vooral kwam door ontevredenheid met het ´gecorrumpeerde regime van president Viktor Janoekovitsj´. In het westen van Oekraïne was zelfs 68 procent van de bevolking deze mening toegedaan, maar in het oostelijke Oekraïense provincies Donetsk, Loegansk en Charkov waren de inwoners het meer eens met de Russen dat het Westen achter alle onrust zat (57 procent).

Tot 1 januari 2015 zal er op de Krim sprake zijn van een transitiefase, waarin de economische, juridische en militaire wetten van Rusland op de Krim zullen worden ingevoerd. Tot die datum zullen ook de Oekraïense wetten tot het moment van opgaan in de Russische Federatie blijven gelden, onder voorwaarde dat ze niet in tegenspraak zijn met Russische wetten. Op de tweede zondag van september 2015 komen er verkiezingen voor het regionale parlement en de plaatselijke vertegenwoordigende organen.