Rusland en de Europese vluchtelingencrisis (vervolg)

René Does

Na een eerste artikel onder over dit onderwerp op deze site, waarin de Russische plaatsvervangende ontzetting en analyses over de oorzaken en gevolgen van de vluchtelingencrisis in Europa werden beschreven, gaat dit tweede deel over de vraag of Rusland een bijdrage kan en wil leveren aan de opvang van de gezwollen vluchtelingenstromen uit vooral het Midden-Oosten en Afrika. Laten we met het antwoord beginnen: niet of nauwelijks.

Half september deed de voorzitter van de Russische afdeling van Amnesty International, Sergej Nikitin, een oproep aan de Russische autoriteiten om ook Syrische vluchtelingen in het land op te nemen. Woordvoerder Dmitir Peskov van het Kremlin reageerde op de oproep met de verklaring dat het vluchtelingenvraagstuk een 'ernstig probleem' van Europa is. 'En niet van Rusland.'

Naast deze afwijzing is het tweede bestanddeel van de Russische reacties op de oproep van Nikitin 'we doen al genoeg'. Zo stelde de president van het gezagsgetrouwe fonds 'Migratie in de 21ste eeuw', Vjtatsjeslav Postavnin, dat Rusland al een 'omvangrijk migratiecentrum' was geworden door het verblijf in het land van tien tot vijftien miljoen gastarbeiders en ruim één miljoen vluchtelingen uit Oekraïne voor de burgeroorlog in het oosten van dat land.

Cijfers
Rusland heeft zich in 1992 politiek en moreel verplicht vluchtelingen voor oorlog en vervolging onderdak te bieden door de ondertekening van de VN-Vluchtelingenconventie van 1951. Vluchtelingen kunnen juridisch drie vormen van verblijfsstatus krijgen: een tijdelijke verblijfsvergunning, een permanente verblijfsvergunning en volwaardig Russisch staatsburgerschap.

Volgens de cijfers van de Federale Migratiedienst (FMS) waren er in Rusland op 30 juni 2015 816 vluchtelingen met een permanente verblijfsstatus en 314.479 vluchtelingen met een tijdelijke verblijfsvergunning, onder wie 311.432 Oekraïners. Nog geen 10 procent van de vluchtelingen die zicht tot de FMS wenden, ontvangt een tijdelijke verblijfsvergunning.

In het geval van Syrische vluchtelingen lag dit percentage iets hoger: van de circa 10.000 Syrische vluchtelingen die sinds 2012 in Rusland aankwamen, had circa 20 procent midden 2015 een tijdelijke verblijfsvergunning gekregen. Over de eerste zes maanden van 2015 kregen 98.185 vluchtelingen een tijdelijke verblijfsvergunning, onder wie 97.640 Oekraïners en 333 Syriërs. Een permanente verblijfsvergunning hebben 79 vluchtelingen gekregen, onder wie 61 Oekraïners.

Rapporten
In oktober 2015 verschenen er van twee Russische ngo's die zich - onder meer - met vluchtelingenhulp bezighouden rapporten over het Russische vluchtelingenbeleid: 'Grensoverschrijdende migratie en de uitdagingen voor Rusland' van het Comité voor Burgerinitiatieven en 'Rusland als vluchtland' van het comité Burgersteun (zie een samenvatting op www.ferghana.ru van 22 oktober 2015).

Deze rapporten zijn bijzonder kritisch over het officiële vluchtelingenbeleid en het werk van de FMS. Tijdens de officiële presentatie van het rapport 'Grensoverschrijdende migratie ...' op 28 oktober in Moskou werd gesteld dat Rusland in wezen geen effectief vluchtelingenbeleid kent.

Er werd geconstateerd dat de FMS in de praktijk vooral als een veiligheidsdienst van de overheid werkt en niet als een maatschappelijke hulporganisatie. Vluchtelingen worden door de FMS in de eerste plaats gezien als een potentieel gevaar dat beteugeld moet worden, waardoor het beleid van de dienst geconcentreerd is op registratie, controle en het zoeken naar een reden om een vluchtelingenverzoek af te wijzen.

Migratiedeskundige Zjanna Zajontsjikovskaja van het Instituut voor Economische Prognoses van de Russische Academie van Wetenschappen gaf als voorbeeld dat er, anders dan in het Westen, feitelijk geen enkele samenwerking is tussen de immigratiediensten en de Russische arbeidsmarkt, waardoor geen gebruik wordt gemaakt van het mogelijke economische potentieel dat vluchtelingen voor de Russische economie en maatschappij kunnen hebben. Waarom krijgen Oekraïense kleuterleidsters uit de vluchtelingengroep geen mogelijkheid te werken in Russische kleuterscholen, waar vaak tekort aan personeel bestaat, zo vroeg Zajontsjkovskaja zich af.

Het rapport van Burgersteun beschrijft hoe moeilijk het is erkenning als vluchteling te krijgen bij de FMS. Het is sowieso al een hele klus contact te krijgen met de dienst. Telefoon wordt niet opgenomen. Publieksmateriaal is in nauwelijks begrijpelijke ambtelijke taal opgesteld. Eenmaal toch contact na in de rij te hebben gestaan, is het ingewikkeld aan gevraagde documentatie te voldoen. Dan is omkoping een mogelijkheid door een tussenpersoon (posrednik) in de hand te nemen in het contact met de FMS.

Vervolgens volgt het gesprek met een FMS-ambtenaar, waarbij een vluchteling moet hopen op een goede vertaler of vertaalster. Voor een FMS-medewerker is strengheid de snelste manier om carrière te maken. Er zijn volgens het rapport FMS-medewerkers die er prat op gaan gedurende hun gehele carrière bij de dienst geen enkele permanente verblijfsvergunning te hebben verleend.

Een afwijzing van een asielverzoek door de FMS aanvechten bij een rechter is ook een praktisch heilloze opdracht. Voorzitster Svetlana Gannoesjkina van Burgersteun zegt dat zij slechts een geval kent waarin een rechter een afwijzing van een asielverzoek door de FMS heeft gecorrigeerd in een toewijzing.

De dagvoorzitter van de presentatiebijeenkomst van het rapport 'Grensoverschrijdende migratie', de bekende econoom Jevgeni Gontmacher, raadde in zijn slotwoord de Russische overheid aan een beter vluchtelingenbeleid toe voeren: 'Dit is des te belangrijker aan de vooravond van een grote volksverhuizing, die grote gevolgen zal hebben, waaronder ook voor Rusland.'