Russen wennen aan de economische crisis

René Does

De tering naar de nering zetten. Op deze berustende manier lijken de Russen te reageren op de daling van hun inkomen, die het gevolg is van de nieuwe economische crisis in 2015 als gevolg van de gedaalde olieprijs en de sancties en tegensancties van en tegen het Westen.

In 2015 zagen de Russen hun reële inkomen met gemiddeld 9,5 procent dalen volgens cijfers van het Centrum voor Macro-economische Analyse en Korte Termijnprognoses (TsMAKP), die de krant Nezavisimaja Gazeta op 29 januari 2016 publiceerde. Het TsMAKP verwacht dat deze daling in 2017 en 2018 zal doorgaan, met naar schatting tussen de 4 en 8,6 procent per jaar. 'Als resultaat kan op het einde van 2017 het reële salaris van de bevolking in vergelijking met 2014 gedaald zijn met ruim 20 procent', schrijft de krant.

De Russen lijken zich hier ook sterk van bewust te zijn. Volgens een opinieonderzoek van het Al-Russische Centrum voor de Bestudering van de Publieke Opinie (VTsIOM) uit november 2015 dacht 52 procent van de Russen op dat moment dat 'het ergste nog moest komen' (Nezavisimaja Gazeta, 31 januari 2016).

De respondenten konden ook aangeven of ze hun sociaaleconomische situatie 'geweldig', 'goed', 'normaal', 'slecht' of 'afgrijselijk' vonden. De negatieve beoordelingen 'slecht' en 'afgrijselijk' waren nog wel lager dan in het vorige crisisjaar 2009, respectievelijk 22 tegen 33 procent, maar de beoordeling 'normaal' was ten opzichte van 2009 gestegen van 50 naar 62 procent.

Geografisch econome Natalja Zoebarevitsj van het Onafhankelijke Instituut voor Sociaal Beleid interpreteerde de cijfers uit het VTsIOM-onderzoek als 'gewenning aan de crisis': 'De burgers, vooral degenen die in de provincie wonen, steunen sterker op hun datsja's. Ze poten meer aardappelen. Mensen proberen gewoon te overleven in de gegeven omstandigheden.' Econoom Andrej Kolesnikov van het Moskouse Carnegie-Centrum betitelde de uitkomsten als 'negatieve stabilisering'.

In het algemeen geldt dat twee derde van de Russen zijn of haar hele inkomen kwijt is aan dagelijkse uitgaven en van salaris naar salaris leeft. Verder geven de Russen onder de ontwikkelde en zich ontwikkelende landen in de wereld het grootste deel van inkomen aan voedingsmiddelen uit, namelijk ruim 30 procent. Hoe passen de Russen, als ze de nieuwe economische crisis vooralsnog met berusting over zich heen laten komen, hun uitgaven aan hun dalende inkomsten aan?

Naar de beantwoording van deze vraag zijn inmiddels verschillende onderzoeken gedaan. De economische tijdschriftbijlage Dengi (Geld) van het dagblad Kommersant vroeg lezers van zijn site in januari op welke uitgaven zij het eerst zullen bezuinigen en publiceerde het resultaat op 3 februari. 'Reizen' werd het meest genoemd met 36,5 procent van de 30.488 antwoorden. Hierna volgden 'ontspanning'(26,4 procent), 'voeding' (9,7 procent), 'duurzame gebruiksgoederen' (7,5 procent), 'kleding en schoenen' (6,4 procent), 'schoonheids- en gezondheidsproducten' (1,9 procent), 'vervoer' (1,5 procent) en 'ik bezuinig nergens op' (10,1 procent).

Waar in 2015 volgens VTsIOM wel meer aan werd uitgegeven, waren mobiele telefoons, want ook voor Russische jongeren wordt een mobieltje steeds sterker een eerste levensbehoefte. Oudere Russen geven vrije inkomensruimte liever uit aan woningrenovatie en -onderhoud. (RBK, 28-1-2016)

Op voeding willen de Russen dus niet zo snel bezuinigen. Binnen dit segment zijn er echter duidelijke veranderingen in het consumptiepatroon waar te nemen als gevolg van de crisis. Hier is het ook de tering naar de nering zetten. Aanzienlijk minder verkocht werden duurder geworden voedingsproducten als vis, diepvriesproducten en kindervoeding.

Daarentegen steeg de verkoop van voedingsmiddelen in het zogenoemde 'bietensoepsegment': aardappelen, witte kool, rode bieten, uien en kip. Opmerkelijk is dat de hoogste stijging in de periode september 2014-augustus 2015 in vergelijking met dezelfde periode een jaar eerder plaatsvond in de productengroep 'voer voor huisdieren', namelijk 12,4 procent (RBK, 29/1/2016).

Verder worden kookprogramma's op televisie en internet vaker bekeken, want de Russen koken vaker thuis in plaats van uit eten te gaan, is de verkoop van relatief goedkopere huismerken en grote verpakkingen gestegen en jagen steeds meer burgers steeds vaker op reclameaanbiedingen in de supermarkten.

Een vergelijkbaar beeld laat de Russische horeca zien. De Nezavisimaja Gazeta meldde op 26 januari 2016 dat volgens de Russische Staatsdienst voor de Statistiek (Rosstat) in de eerste elf maanden van 2015 de omzet in de Russische horeca met 6 procent was gedaald in vergelijking met dezelfde periode in 2014, tot 1,1 biljoen roebel (ongeveer 13 miljard euro).

In sommige regio's van de Russische Federatie heeft een derde van de horecabedrijven zijn deuren moeten sluiten. Maar er kwamen ook nieuwe zaken, vaak op de plaats van gesloten cafés en restaurants. De nieuwe bedrijven opereerden dan meestal in het goedkopere segment.

In de grote steden van Rusland zagen fastfoodrestaurants en bezorgers van thuispizza's hun bezoekersaantallen en bestellingen in 2015 met respectievelijk 10 en 6 procent stijgen in vergelijking met 2014. Vooral de horeca in het middensegment lijdt onder de crisis. Het lukte de duurdere en goedkopere zaken namelijk beter om met de sancties om te gaan, in plaats van buitenlandse leveranciers plaatselijke leveranciers te vinden en de Russische keuken te 'herwaarderen'. Zo wil McDonald's in 2016 geheel overgaan naar levering van productiemiddelen door plaatselijke voedselproducenten.