Rusland in 2015 (3): economie

René Does

Als vervolg op vier eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2015. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 30 december 2015.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, literatuur, kunst en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het derde deel, over mondiale en Russische economische kwesties.

1. Paniek op de Chinese aandelenbeurzen. Onverwachts raakten de Chinese aandelenbeurzen in de zomer van 2015 in de greep van 'hoge koorts'. Nadat de Sganghai Composite-index in de periode juni 2014 - juni 2015 met 150 procent was gestegen, volgde na 12 juni in een maand tijd een daling van 30 procent.
   Verder werden in de zomer nog meer zorgelijke berichten over de Chinese economie bekend: de totale bedrijfsschuld zou inmiddels zijn gestegen tot 16,1 biljoen dollar en de economische groeiverwachtingen werden voor de komende vijf jaar neerwaarts bijgesteld naar een voor China magere 6,5 procent.
   En dit alles in een jaar dat Rusland vanwege de nieuwe Koude Oorlog met het Westen in zijn politieke en economische buitenlandse beleid een 'wending naar het Oosten' had gemaakt. De Nezavisimaja Gazeta pleit voor 'diversificatie' van de Russische partnerschappen in Azië, dus niet alleen met China, maar ook met landen als Japan, Indonesië en Maleisië.
2. Ineenstorting van de toeristische sector. Voor Russische toeristische bedrijven was 2015 een inktzwart jaar door een combinatie van economische en geopolitieke factoren. Vanwege de waardedaling van de roebel, maar vooral vanwege het stopzetten door de autoriteiten van vakantievluchten naar Egypte en Turkije, de twee belangrijkste buitenlandse vakantiebestemmingen voor Russen.
   Alleen al door de waardedaling van de roebel daalde het aantal buitenlandse vakantiereizen in de eerste negen maanden met 30 procent (10 miljoen reizen). Daarna kwamen de terreuraanslag op het Russische vakantievliegtuig boven de Sinaï-woestijn en de ruzie met Turkije na het neerschieten van een Russisch gevechtsvliegtuig door de Turken. Het resultaat was een daling van het aantal Russische touroperators met 70 procent: 2.050 bedrijven verdwenen, 650 bleven over. Hun omzet daalde met 500 miljoen dollar.
   Rostoerizm, het Russische Staatscomité voor Toerisme, hoopt ook op toeristisch gebied op 'importvervanging' in het geval Russen nu meer naar binnenlandse vakantiebestemmingen gaan. Dat doen ze ook wel, maar niet genoeg om de verliezen in het toerisme naar het buitenland op te vangen.
3. Mislukte importvervanging. Vanwege de economische sancties van het Westen en economische tegensancties van Rusland werd importozamesjtsjenije (importvervanging) een toverwoord in het economische beleid van de Russische regering. In theorie zou koersdaling van de roebel de binnenlandse industriële en agrarische productie kunnen helpen. Dat was immers ook gebeurd na de ineenstorting van de roebel in 1998.
   Maar in 2015 was het beeld, afhankelijk van welke sector werd bekeken, 'tegenstrijdig'. In zijn totaal was de industriële productie in november 3,5 procent lager dan in november 2014. In sommige sectoren was de daling zelfs 'catastrofaal'. Bijvoorbeeld in de papier- en kartonindustrie, waar de daling 80 procent was. In de landbouw steeg bijvoorbeeld de productie van kaas met 20 procent, maar die van melk daalde met 0,3 procent. 'De stormachtige groei van de binnenlandse kaasindustrie vond plaats door de productie van surrogaten.'
   De krant wijt het grotendeels mislukken van de importvervanging aan de lage kwaliteit van Russische grondstoffen. 'Als resultaat voert een aanzienlijk deel van de Russische industrie vandaag de dag eerder een politiek van importbehoud of zelfs importverbreding in plaats van de afgekondigde importvervanging.'
4. 

   Vagit Alekperov. Foto: kremlin.ru.

   Mondiale crisis op de grondstoffenmarkt. 'Het afgelopen jaar doodde alle hoop op stabilisering van de olieprijs op ongeveer 50 dollar per vat,' stelt de Nezavisimaja Gazeta. Op het einde van 2015 was de olieprijs op de wereldmarkt gedaald naar 40 dollar per vat, de laagste prijs sinds elf jaar. Het hoofd van het Russische oliebedrijf Lukoil, Vagit Alekperov, verwacht een prijs van zo'n 25 dollar per vat in 2016 en 2017.
   Marktdeskundigen van ING stellen dat Rusland voor een staatsbegroting zonder tekorten een olieprijs van 80 dollar per vat nodig heeft. Als reactie op het instorten van de olieprijs was de Russische regering op het einde van het jaar genoodzaakt de driejarige begroting voor de periode 2016-2018 te vervangen door een eenjarige crisisbegroting voor 2016.
5. Zelfsancties uitgebreid. Nadat door het embargo op de import van westerse voedselproducten de voedselprijzen in de Russische winkels al flink waren gestegen en het aanbod was verschraald, werd dit beleid van 'zelfsancties' in 2015 zelfs nog verder uitgebreid. Als reactie op het neerschieten van het Russische gevechtsvliegtuig op 24 november door het Turkse leger vanwege vermeende schending van het Turkse luchtruim werd per 1 januari 2016 de import van een lange lijst Turkse voedselproducten verboden, terwijl Turkije in de nieuwe ruzie met Rusland geen economische strafmaatregelen afkondigde. Bij dit alles kwam ook nog een embargo van Oekraïense voedselproducten, omdat Oekraïne zich bij de westerse economische sancties tegen Rusland had aangesloten.